Мы амаль разам падышлі да берага — немцы на плытах ля парку, я ў лодцы ля гародаў. Прывязваю лодку за ланцуг да стоўбіка, іду барознамі між градаў, нясу вясло на Сцёпаў двор. На мяцёлках кропу, на стрэлках цыбулі, на гурочніку, на лісці фасолі і бобу ўжо блішчыць раса, а ў вішанніку пацямнела... Ля плота на вуліцы стаіць кудлаты Кудака, побач бялее Сцёпа. Сядзіць у пяску Антэк, ён у падраных брудных штанах і доўгай кашулі без аднаго рукава. Ён убачыў мяне з вяслом і захінуў твар шырокай бруднай даланёй — баіцца вясла, бо вясло нагадвае яму палку ў чужых руках, ды яшчэ баіцца мяне таму, што мой бацька дырэктар. Кудака ўбіў Антэку ў галаву, што дырэктар зацягне яго ў школу. Антэку ўжо шаснаццаць гадоў, пад носам у яго пачалі расці рэдкія рыжыя вусы, ён не гаворыць, толькі мычыць, пырскае слінай, аблізвае языком губы, прутка растапырвае пальцы рукі і паказвае ёй у неба. Што ён у небе бачыць, што ён там чуе — ніхто не ведае.
— Антэк, ны бойся, — кажа Кудака.
— Антэк, ня бойся, — кажу і я і аддаю Сцёпу вясло.
У вокнах нашай хаты, цераз дарогу, успыхнула святло, і Антэк імгненна паднімаецца з зямлі і, растапырыўшы пальцы рук і ног, бяжыць, высока падкідвае ногі, бяжыць за тоўстую старую таполю, там хаваецца і выглядвае з-за ствала, тады бяжыць ад таполі да брамы, тузае ў яе сцяне цяжкія дзверы і знікае ў чорнай зеўры...
За тое, што я цэлы дзень не быў дома, а бацька і мачыха не ведалі, дзе я, сёння я пакараны: з дому нікуды ні на крок, толькі з дазволу — за хлеў, ды яшчэ — занесці ў вядры парасятам. Бацька з мачыхай пайшлі ў госці да Падвальнага. Галя вартуе курыцу з куранятамі і качанятамі, каб не ўпаў на іх з неба шуляк. Мне — сядзець у хаце, так сказана. Але ж я магу й стаяць. Ляжаць — не, бо сёння нейкае свята, і мачыха ложак і канапу заслала капамі.
Акно нашага з Галяй пакойчыка выходзіць на таполю і браму. Стаю перад акном, на падаконніку ляжыць разгорнутая кніга «Востраў скарбаў». Днямі я быў прывалок з хаты-чытальні некалькі кніг — «Войну и мир», але да нас тады якраз зайшла настаўніца рускай мовы Нікалаева, паглядзела мае кнігі, нешта сказала бацьку, і той паказаў мне пальцам на «Войну и мир»: «Назад!»
А таполя старая, высокая і такая шырокая, што галлё яе звісае амаль над Сцёпавай хатай па той бок вуліцы. З-пад адтапыранай тоўстай кары позна вечарам выпырхваюць кажаны.
За таполяю брама. Гэта вялізныя мураваныя вароты папярок вуліцы. 3 гэтага боку ад брамы наша вуліца завецца Юрздыкай, па той бок — пасёлак завода, дарога ў пасёлку абсаджана ліпамі, яна вядзе ў стары, густы парк. Па абодвух кутах брамы высяцца зубчатыя вежы, на іх улетку растуць палын і маленькія, тонкія дрэўцы і цэлы дзень на іх крычаць вароны. У прыземістых крыллях брамы цеснаватыя памяшканні, у іх некалі даўно стаяла варта. На тэрыторыю завода і маёнтка можна было прайсці ці праехаць толькі праз браму, бо перад брамай дарогу пераходзіла глыбокая канава, цяпер толькі на дне яе цурчыць ручаёк — а перад брамай па трубе, пад мастком. Памяшканне ў левым крыле брамы завалена друзам, смеццем, сухім галлём, падранымі гнілымі ботамі і галёшамі. А ў памяшканні ў правым крыле брамы, за тоўстымі скасабочанымі дзвярыма, жыве Катажына з сынам Антэкам. Калі мужчыны вечарам п’яныя ідуць пасля работы з завода, Катажына выходзіць з брамы і цягне каторага ў браму. Мужчына адпіхваецца ад яе рукамі, вырываецца з яе рук і бяжыць па Юрздыцы. Катажына і сама п’яная, рагоча яму ўслед, крычыць: «Прынёс бы Антэку сала!» Тэж і твуй байструк! Га-га-га!..»
Я ўжо ведаю, што такое байструк. Кудака сказаў. I ведаю, што ў Катажыны, апрача Антэка, ёсць яшчэ два сыны, таксама байструкі — ад немца з той германскай, як тут кажуць, вайны і ад маскаля-чырвонаармейца. Сын-маскаль недзе даўно прапаў, а сын-немец нядаўна прыязджаў да Катажыны з Данбаса, у шахцёрскай форме, прывёз брату-паляку Антэку картовы касцюм, але маці не дае Антэку касцюма адзяваць. Шахцёр частаваў мужчын папяросамі «Беламор-канал», перад ад’ездам пабяліў з вуліцы і знутры сцены жытла ў браме, падправіў дзверы, але Катажына з Антэкам пасля зноў іх скасабочылі, а машыны і дзеці зноў заляпалі сцены гразёю...