За што ж яна мяне пакахала? Што моцны, вясёлы, упэўнены... Маўляў, такі і пракорміць, і абароніць... А тут... самой трэба і карміць, і бараніць. А калі пачну яшчэ і жыццё ўскладняць рознымі там фантазіямі ды капрызамі, то і пакутаваць. Пакутаваць нібыта і з-за мяне, але ў той жа час і з-за сваёй абмежаванасці. Нібыта знаходзіцца ў якойсьці скарлупіне, і яе, гэтую скарлупіну, анічым не прабіць (відаць, яна прабіваецца толькі знутры), каб шырэй зірнула на свет.
Нарэшце я прамовіў:
- Не, Рытка, я не хачу жыць так, як жылі.
Рытка каторы раз цяжка, знясілена ўздыхнула:
- Што ты надумаў?
- Не ведаю, але...
- Вось так заўсёды. Ты ніколі не ведаў, што табе трэба. Звыкся, што я ўсё за цябе рашаю. Чакаеш, пакуль скажу: вяртайся на філфак свой, уладкоўвайся ў школу, напішы вершык... Дык вяртайся, уладкоўвайся, пішы... Рабі, што хочаш, толькі адчапіся ад мяне... Я, можа, таксама стамілася ўсё рашаць за цябе. І адказваць за цябе.
Як нешта падняло мяне з крэсла. Хацелася крыкнуць: « Ну чаму, чаму ты не скажаш, што ўсё адно будзеш кахаць мяне, што хочаш бачыць мяне шчаслівым, што паможаш мне знайсці сябе ў гэтым жыцці...» Але я не крыкнуў. Крычалі, відаць, толькі мае вочы, бо Рытка таксама ўскочыла і насцярожылася.
Я рашуча ступіў да дзвярэй.
- Куды ты? Такі...
- Пайду. Нап'юся... - адказаў ужо ад дзвярэй.
- Гэта адзінае, на што вы, мужчыны, па-сапраўднаму здатныя. Хоць прычашыся, - пачуў наўздагон і ўжо канчаткова рашыў, як адрэзаў: нап'юся.
Частка чацвертая
БЫЛО ЦІ НЕ БЫЛО...
Здаецца, гэтага не было. Ці было?
Карчма «Пад плітамі». Ці атэль «Пад плітамі»?
Чаму ў галаве круціцца гэтая назва? Раней я ніколі не чуў яе.
Прахалода. Склеп тут, ці што?
Пад нагамі зазвінела-забраскатала. Пляшкі, ці які чорт?
Пляшкі з-пад «чарніла» і «белай» стаялі і ляжалі паўсюль на халоднай, даўно не меценай каменнай падлозе. Старая падзёртая канапа, засцеленая засаленай коўдрай няпэўнага колеру. Я спаў на ёй? Засланы газетамі стол. Што там? Агульны сшытак з павыдзіранымі старонкамі, аловак, недапітая пляшка «чарніла», вышчарбленая чарка, кавалачак сала, паўцыбуліны, сухарык, чэрап-попельніца з мноствам скурчаных «бычкоў», надарваны пачак з-пад танных цыгарэт, агарак тоўстай васковай свечкі, запалкі, зэдлік. Пад сталом пляшкі. Над сталом вузенькае запавуціненае акенца. Над галавою свеціцца прымацаваная да аголенага провада груша. Па кутках - пляшкі. Сцены падпіраюць карціны. Няскончаныя. Адна нібыта знаёмая. Недзе я ўжо бачыў такі пейзаж: на пярэднім плане рачулка, за ёю зялёны з яркімі плямінкамі кветак поплаў, за поплавам (Божа, якое тут усё знаёмае) бязважкія светлыя аблачыны бярозавага гаю на фоне цёмна-сіняй зубчатай сцяны старога бору. Асобныя бярозкі па адной ці купкамі павыбягалі на поплаў... Кружацца... Гарэзуюць... Дзе ж я ўсё гэта бачыў? І які змрочны прытулак.
Пад сталом між пляшак пакамечаныя лісты: белыя плямы на чорнай палітры. Відаць, з агульнага сшытка. Што яшчэ за сшытак такі? Зараз зірнем, што гэта за сшытак. Колькі лістоў спісаны няроўным размашыстым почыркам. Амаль усё напісанае густа пакрэслена. Божа, гэта ж мой почырк. Калі я ўсё гэта напісаў? І мае крэсленні. Толькі я гэтак крэслю: віхлястымі спружынамі. А загаловак не мой. Чысценькі, не пакрэслены. «Шчасце ў падарунак» - нібы выразаны з газеты і наклеены сюды. «І настаў час, калі я безнадзейна заблытаўся ў сабе».
Гм.
«Я нібыта развучыўся адрозніваць дабрыню ад зла, высакароднасць ад подласці, узвышэнне ад прыніжэння...»
Гм.
«Каб не страціць чалавечае аблічча...»
Якраз у гэты момант на вочы трапіўся асколак люстэрка. З яго пазіраў нябрыты счарнелы твар і зусім чужыя стомленыя вочы пасярод цёмных плямін. Нібыта той, што ў люстэрку, быў у акулярах з таніраванымі шклінамі.
Аблічча дык аблічча. Гэта яшчэ не той свет? Дзе я? Хто я? Што са мною? Аловак. Дзе аловак? Мне трэба ўспамінаць алоўкам. Чаму? Хто сказаў? Здаецца, нехта казаў, што я павінен успамінаць алоўкам.
Толькі б не збіцца...
Не збіцца...
* * *
- Майстар, вы робіце поспехі. Калі вы гэтакім тэмпам будзеце пісаць і далей, то рызыкуеце патрапіць у спіс самых пладавітых пісьменнікаў. За вамі не паспявацьме машыністка. Але чаму вы не нумаруеце старонкі?
Майстар? Пісьменнікаў? Што за д'ябальшчына.
На стале з'явілася поўная, яшчэ не адкаркаваная, пляшка «чарніла».