— Гэта што за штука такая? — спытаў чалавек з партфелем.
— Ды вось падарожнікі заехалі да нас, — адказаў гаспадар.
— Гэтыя дзеці?
— Так.
— Вы іх ведаеце?
— Не.
Тады чалавек звярнуўся да Светазара і Святланы.
— Адкуль вы?
— З дому, — адказаў Светазар.
— З якога горада ці краіны? — настойваў чалавечак.
— А хіба я вам абавязаны адказваць? — сказаў Светазар.
— Вядома, калі вы не жадаеце… але я хацеў…— замармытаў чалавек.
Затым ён адышоўся ўбок і, пазіраючы на падарожнікаў, з хваляваннем пачаў нешта гаварыць сваім.
Светазар напружана нацэліўся ў той бок сваёй шапачкай-перадатчыкам і пачуў урыўкі размовы.
— Ды гэта, мусіць, тыя самыя марсіяне, пра якіх толькі што перадавалі па радыё… Чаму яны сядзяць на гэтай ферме?.. Ці не затрымаць іх?..
— Едзем, Святлана, — сказаў Светазар, — не варта з імі звязвацца.
Яны селі ў сваю машыну, знялі шапкі і надзелі шлемы. Трое амерыканцаў хутка падышлі да іх і, размахваючы рукамі, пачалі нешта гаварыць. Але цяпер падарожнікі не маглі іх разумець. Машына шуганула ўверх, трое амерыканцаў з дзікімі крыкамі пакаціліся на зямлю; закрычала ад здзіўлення і ўся фермерская сям'я. Затым прыезджыя кінуліся ў сваю машыну і ва ўвесь дух паехалі назад.
Брат і сястра захацелі паглядзець на краіну з вышыні, і Светазар затармазіў ход машыны. Пад імі была ўсё тая ж бязмежная раўніна з пшаніцай і кукурузай. Усюды былі раскіданы такія самыя фермы, як тая, дзе яны толькі што былі. Часамі фермы злучаліся ў паселішчы, якія нагадвалі нашы мястэчкі. Сям-там былі гарады з фабрычнымі комінамі. Праз некаторы час наперадзе заблішчала шырокая рака.
— Місісіпі! — упэўнена сказала Святлана.
Яны накіраваліся ўверх па рацэ. Па ёй уверх і ўніз плыло шмат параходаў. Па берагах многа гарадоў з фабрыкамі і заводамі.
Ці зварочваў хто-небудзь увагу на незвычайны самалёт? Здаецца, не. Невялікая кропка ў паветры была такой звычайнай з'явай, што нікому не прыходзіла ў галаву прыглядацца да яе.
Вось наперадзе паказаўся вялікі горад з цэлым лесам фабрычных комінаў. Ен стаяў на тым месцы, дзе ў Місісіпі ўлівалася прытока Агайо. Спускацца ў горад падарожнікі не збіраліся: куды там дзенешся, што там будзеш рабіць?
Як толькі яны праляцелі праз горад, то заўважылі, што ім насустрач ляціць самалёт, ляціць прама, нібы жадаючы сутыкнуцца. Светазар трохі адхіліўся ўбок, але тут заўважыў, што зусім блізка яго даганяе другі самалёт. Затым прайшоў цень ад трэцяга самалёта зверху.
— Заўважылі, зацікавіліся, — прабурчаў Светазар і адпусціў педаль.
Машына зараз жа знікла з вачэй амерыканцаў.
Калі Светазар прыпыніўся, яны былі над Скалістымі гарамі. Унізе, сярод дзікага награмаджэння скал, відаць была зялёная даліна, а ў ёй нібы дымы ад вогнішчаў.
— Іелаўстонскі! Нацыянальны парк! — абвясціў Светазар.
— Ведаю і без цябе, — адказала Святлана. Гэты цудоўны куток прыроды сапраўды ведае ўвесь свет. Нідзе няма столькі гейзераў, колькі тут. Ды яшчэ самых незвычайных і разнастайных. І расліннасць тут захавалася рэдкая і каштоўная, а разам з ёю і жывёла. Нездарма гэты куток абвешчаны Нацыянальным паркам, па-нашаму, Дзяржаўным запаведнікам.
Але як агледзець яго? Там, мусіць, усё захавалася ў першабытным стане, як стварыла прырода. Ці можна ездзіць там на сваім фантамабілі, ці трэба схаваць яго дзе-небудзь? А калі схаваеш, то можаш потым і не знайсці, або хто-небудзь другі знойдзе. Такія пытанні былі ў нашых «светлячкоў», пакуль яны прыглядаліся, дзе б апусціцца.
Нарэшце яны вырашылі апусціцца на дарогу, што вяла ў парк, і ехаць, пакуль можна будзе. Перад уездам у парк быў цэлы гарадок: гасцініцы, магазіны, рэстараны, музыка.
— Вось табе і першабытны запаведнік! — сказаў Светазар, прыпыняючы машыну. — Што ж будзем рабіць?
— Не ведаю, — збянтэжана адказала сястра. Вакол незвычайнай машыны адразу сабраўся натоўп людзей, як на вуліцах Нью-Йорка. Дзівіліся, краталі машыну, выказвалі адзін аднаму свае меркаванні і зазіралі ў сярэдзіну. Адзін высокі барадаты дзядзька стаў стукаць у акенца і нешта гаварыць, паказваючы рукой кудысьці ўбок. Светазар надзеў сваю шапку-перадатчык і зразумеў, што дзядзька запрашае ў свой «найлепшы ў свеце атэль «Марс», дзе найлепшы ў Амерыцы джаз і найпрыгажэйшыя гёрлс16, дзе можна павячэраць вустрыцамі, папіць натуральнага французскага віна.
Бедны Светазар не ведаў, што рабіць, што казаць. А тым часам натоўп павялічваўся, ужо чалавек шэсць фатографаў здымалі машыну з усіх бакоў, і нарэшце хлопчык пачуў знаёмыя і непрыемныя словы: «Гэта ж тыя самыя…»
— А ну вас к ліху! — вылаяўся Светазар, надзеў шлем і…
І зноў дзесяткі людзей засталіся стаяць з задранымі галовамі, не верачы сваім вачам. І зноў паляцелі ва ўсе бакі тэлеграмы аб таемных падарожніках…
За некалькі год перад гэтым газеты Злучаных Штатаў Амерыкі хвалявалі насельніцтва апісаннем таемных з'яў. Самым сур'ёзным чынам гаварылася, што над іх краінай час ад часу лётаюць нейкія «талеркі». Што гэта за талеркі, адкуль яны з'явіліся, які след пакідаюць, куды яны дзяюцца, хто іх бачыў зблізку — на ўсё гэта пэўных адказаў не было. Не было, напрыклад, чуваць, каб гэтая талерка звалілася каму-небудзь на галаву або хоць у полі. Не ведалі пэўна, якую велічыню мелі гэтыя талеркі ці нават «талерачкі», як іх яшчэ называлі. Ці яны былі сапраўды маленькімі, ці яны здаваліся такімі з вялікай вышыні — невядома. Паколькі самі талеркі лётаць туды і сюды не могуць, выказваліся меркаванні, што нехта іх пускае. Але хто і дзеля чаго…
Таксама і цяпер амерыканскія газеты паднялі шум вакол таемных пасланцоў не то з Марса, не то з Савецкага Саюза. На гэты раз справа здавалася ўжо больш праўдападобнай, бо з'явіліся нават здымкі таемнай машыны і пасланцоў. Гэтыя здымкі
праз некалькі гадзін разышліся дзякуючы тэлеграфу па ўсёй Амерыцы.
Вось чаму нашы падарожнікі ў першую чаргу чулі словы: «Гэта, мусіць, тыя самыя…»
Светазар і Святлана разумелі, што азначаюць словы, але не ўяўлялі сапраўднага становішча. Перш чым вяртацца дадому, яны захацелі пагасцяваць у каго-небудзь з неграў.
У ніжнім цячэнні Місісіпі, на беразе ракі, стаяў гарадок Рым (амерыканцы вельмі любяць даваць сваім гарадам гучныя назвы). Мы б назвалі гэты Рым заняпалым мястэчкам. У цэнтры яго было некалькі ўстаноў, банк мясцовага багацея «Джон Пуд і К°», аптэка, пошта і дзесятак крам. А навокал былі хаціны неграў. Уся гэтая мясцовасць была занята баваўнянымі плантацыямі, і негры былі асноўнымі рабочымі на іх. Як і дзвесце гадоў назад, працавалі яны на панскіх плантацыях ад цямна да цямна, атрымлівалі грашы і жылі ў хацінах, пабудаваных з дошак ад скрынак і іншых падобных матэрыялаў.
У часе паўдзённага перапынку да такога вось мястэчка і пад'ехала дзівосная чырвоная машына. Яна спынілася ля адной з негрыцянскіх хацін. Насустрач выйшлі здзіўленыя гаспадары, і хутка сабралася многа суседзяў. Светазар і Святлана былі ўпэўнены, што людзі дзівяцца на іх фантамабіль, а ў сапраўднасці яны дзівіліся на пасажыраў.
— Можна ў вас спыніцца? — спытаў Светазар, выйшаўшы з машыны разам з сястрой.
— Спыніцца?.. У нас? — збянтэжыліся гаспадары. — Навошта вам у нас спыняцца? Крыху далей ёсць атэль.
— А мы хочам з вамі пазнаёміцца, — весела сказала Святлана, падыходзячы да пяцігадовага хлапчука, чорнага, кучаравага, з белымі вачыма і зубамі. Але той адскочыў ад дзяўчынкі так, нібы яна хацела яго ўкусіць.
— Вельмі дзякуем, што вы не цураецеся нас, — сказала з паклонам старая негрыцянка. — Але просім не заходзіць да нас.
— Чаму? — спыталі Светазар і Святлана разам.
— Відаць, вы не тутэйшыя, калі не ведаеце нашых законаў. Мы не маем права быць разам з вамі, ды і вам будзе непрыемнасць, калі вы будзеце з намі па-свойску. Вы ж белыя, а мы чорныя, — з горкай усмешкай скончыла жанчына.