— Вярблюда.
— Не, без жартаў.
— Мусіць, нейкі алень ці лось, але чамусьці з гарбом.
— А ці ведаеш ты, што мы цяпер зноў заслужылі падзяку ад дзяржавы?
— Завошта?
— За тое, што выратавалі ад смерці лася.
— Якім чынам?
— Гэта быў ніякі не горб, а рысь. Драпежніца ўскочыла ласю на карак і, напэўна, загрызла б яго, каб не мой стрэл.
— Адкуль ты ўсё гэта ведаеш? — недаверліва спытаў Мірон.
— Хіба доўга зірнуць? Круглая кашэчая галава, кутасікі на вушах ды куртаты хвост — адразу можна пазнаць.
— Але ж, здаецца, і цябе зачапілі?
— Крыху штурханулі, але дарма: не кожнаму трапляецца так блізка пазнаёміцца з ласём.
— Вось табе і насарог! — засмяяўся Мірон.
— Толькі крыху не хапіла! — зарагатаў і Віктар. — Я цяпер ужо не здзіўлюся, калі сустрэнем і слана.
— Але наш гаршчок разляцеўся на кавалкі, — сказаў Мірон, збіраючы вугольчыкі.
— Тады спынімся тут. Калі тут жывуць такія звяры, дык, мусіць, гэта і будзе самае глухое месца.
Пад аховай шыракалапых елак расклалі яны вогнішча і доўга палілі, пакуль не набралася поўная яма жару.
— Заўтра яшчэ дадамо, а сёння пойдзем паспім апошнюю ноч у нашым родным будане.
XXI
Бясконцае чаканне. — На кухні. — Сонныя вартаўнікі.
Рашучы момант набліжаўся. Хлопцы хоць і храбрыліся, хоць і жартавалі, але кожны адчуваў, як унутры нешта дрыжыць. Ці прыйдуць яны ў гэты дзень? А можа, яны так сабе сказалі? А можа, прыйдуць праз тыдзень, праз месяц?
— Бывае ж на свеце так, што злейшых ворагаў прыходзіцца чакаць, як родных бацькоў! — злаваў Віктар.
— А можа, іх тут аж занадта набярэцца? Можа, у іх тут які бандыцкі з'езд прызначаны? — разважаў Мірон.
Як бы там ні было, а нічога не заставалася, як толькі чакаць.
На світанні пабеглі ў пушчу, падклалі ў свой запасны агонь дроў і са скурамі на плячах пайшлі на новае месца.
Ззаду застаўся асірацелы будан і халоднае вогнішча.
Забраліся ў свой арэшнік, парассцілалі скуры, натыкалі яшчэ сям-там галін, каб больш надзейна схаваць свой прытулак, і пачалі чакаць.
Спачатку ў іх было адчуванне, што бандыты вось-вось павінны з'явіцца. Але міналі гадзіна за гадзінай, усё ціха і спакойна было навакол, і хлопцам пачало ўжо здавацца, што іх «збаўцы» ніколі не прыйдуць.
Каля поўдня Віктар не вытрымаў:
— Чаго нам гэтак сядзець? Тэрмін жа яшчэ заўтра.
Не спадзяваўся і Мірон, што сёння прыйдуць, але ўсё-такі мільгала думка: а што, калі ўжо ідуць?
— Пачакаем яшчэ гадзіны са дзве і тады выйдзем.
Выседзелі гэтыя гадзіны і вылезлі. І неяк несвядома абодва адчулі задавальненне, што бандыты не прыйшлі: усё-ткі далей адсунуўся непрыемны час спаткання. Рэшту дня скарысталі, каб «папасвіцца», хоць і ўвесь час адчувалі сябе трывожна.
Назбіралі крыху грыбоў і пайшлі «на кухню», як казаў Віктар. Там згатавалі свае грыбы, павячэралі і засталіся нанач каля вогнішча.
Ледзь золак яны былі ўжо на сваім назіральным пункце. Зноў пачалося нуднае і напружанае чаканне. Зноў ішлі гадзіна за гадзінай, а ніхто не з'яўляўся. Цяпер яны ўжо не адважыліся пакінуць сваё месца сярод дня і даседзелі да вечара.
— Ах, каб хутчэй перастралялі гэтых бандытаў! — сказаў Віктар, вылазячы з засады.
— Што ты гаворыш?! — з жартаўлівым жахам крыкнуў Мірон. — Калі іх цяпер расстраляюць, то мы павінны будзем сядзець да зімы!
— Выбачай, забыўся, — засмяяўся Віктар. — Хай тады крыху пачакаюць. Але ж гэткае сядзенне горш за самую цяжкую працу! Пойдзем хоць чаю пап'ём. Вось, кажуць, бруснічнік можна ўжываць замест чаю.
— Гэта будзе вельмі дарэчы, — згадзіўся Мірон, і яны пачалі збіраць бруснічнік.
Але праз некалькі хвілін Мірон прыпыніўся і пачаў уважліва разглядаць сабраныя ім расліны.
— Слухай! — прамовіў ён нарэшце. — Гэта ж не бруснічнік!
— Чаму?
— Бачыш, вось з ніжняга боку ліста выціснута сетка, не такая, як у бруснічніку, ды і сцябло святлейшае.
— Па гэткіх дробных адзнаках судзіць нельга, — недаверліва сказаў Віктар.
— Шкада, што ён яшчэ не цвіце, тады можна было б знайсці маленькую розніцу ў кветках. А каб былі ягады, тады ўжо зусім нельга было б памыліцца. Ягады ўсярэдзіне маюць нібы муку, таму і завецца гэтая расліна мучніцай. Яна вельмі каштоўная і дае розныя лекі, чорную фарбу і дубільны матэрыял для апрацоўкі скур.
— Калі так, я цяпер гатоў шчыра шанаваць цябе і тваю батаніку. Вось каб напіліся гэткага чаю! Пэўна, здубянелі б. Давай лепш наломім малінніку. Гэта будзе карысней.
— Можна знайсці і сапраўднага бруснічніку.
— А няхай яго ліха возьме! Зноў натрапіш на якую мучніцу. Давай лепш простага малінніку.
Вярнуліся на сваю «кухню», выпілі чаю, згатаванага ў бляшанцы.
— Добры чай! — пахваліў Мірон. — Шкада толькі, што мёду болей няма.
— Гэта яшчэ паўбяды, — сказаў Віктар, — але вось мяса наша пачынае псавацца, хоць і печанае. Заўтра яшчэ сяк-так. А паслязаўтра будзе ўжо зусім дрэннае.
— А сушанае?
— Сушанае ўсярэдзіне не высахла.
— А ты не цягай заўсёды за сабой, а павесь тут.
Зноў правялі ноч каля вогнішча.
Трэці дзень прайшоў гэтак жа, як і папярэднія два, толькі напружанасць так змарыла іх, што абодва паснулі як забітыя. Спалі смачна да самага вечара.
Першы прачнуўся Мірон. Схамянуўся, ускочыў, нават спачатку не пазнаў, дзе ён і што з ім. Віктар хроп так, што чуваць было па ўсім лесе.
— Гэй ты, вартаўнік! — штурхануў яго пад бок Мірон.
— Га? Што? — усхапіўся той.
— Ці ведаеш ты, што хроп на ўвесь лес? Нашы госці на тым баку балота пачулі.
— А ты?
— І я таксама спаў. Гэта ж вар'яцтва! Нас маглі зарэзаць, як куранят.
— Я баюся, што яны, праклятыя, ніколі не прыйдуць, — пазяхаючы прамовіў Віктар.
— А ўсё-такі рызыкаваць нельга. Другі раз будзем спаць па чарзе.
І гэты дзень мінуў. І другі. І яшчэ адзін. І яшчэ…
Хлопцам было вельмі цяжка цярпець. Мяса псавалася ўсё болей і болей. А «пасвіцца» ўдзень не было як: трэба было сядзець і пільнаваць. Калі нават вылазілі да баброў па ваду, то ўсё здавалася, што вось зараз іх заўважаць. Адна ўцеха ды ратунак ад гнілога мяса — гарачы чай уночы.
З кожным днём напружанасць узмацнялася; ад кожнага трэску і шолаху хлопцы ўздрыгвалі, нібы ад электрычнай іскры. Гэтае безупыннае напружанне так знервавала хлопцаў, што яны зусім страцілі сон, зрабіліся панурымі і злоснымі. Усё гэта, разам з дрэнным харчаваннем і сядзеннем на месцы, аслабіла іх так, што ў іх часам кружылася галава, цямнела ў вачах, дрыжалі ногі. Папярэднія дні здаваліся ім ужо шчаслівымі ў параўнанні з цяперашнімі.
Часам хлопцам пачынала здавацца, што бандыты ўжо блізка. Яны нават чулі тупат ног і галасы. А праз хвіліну выяўляўся падман і прыходзіла перакананне, што сядзяць яны тут дарэмна, што ніхто і не думае сюды ісці.
— А можа, іх ужо злавілі і пасадзілі ў турму? — сумна казаў Віктар.
— Усё можа быць, — уздыхаў Мірон.
Мусіць, сваякі бандытаў гэтак не баяліся за іхняе жыццё, як нашы хлопцы.
— Але ж павінен хто-небудзь прыйсці па тавар? — разважаў Мірон. — Не могуць жа яны пакінуць сваё дабро.
— Могуць прыйсці і ўзімку, і на другі год, — адказаў Віктар. — А калі іх злавілі ўсіх, дык могуць і ніколі не прыйсці.
Пачуўся хруст. Хлопцы зноў напружыліся, зноў з'явілася надзея. Але гэта праціскаўся праз зараснік дзік. Цераз палянку было відаць, як ён спакойна і павольна капашыўся ў балоце.
— Вось добра было б стрэліць у яго! — заблішчаў вачыма Віктар. — Напэўна трапілі б. І мяса свежае было б.
Засвярбелі рукі і ў Мірона. Што будзе, калі кантрабандысты не прыйдуць? Тады давядзецца яшчэ горш галадаць, а між тым яны могуць зараз назапасіць мяса.
Але нарэшце ён пачаў даводзіць Віктару, што гэта будзе надта рызыкоўна:
— Ці можам мы напэўна сказаць, што яны не прыйдуць? Не. Ну, а калі прыйдуць, то мы загінем напэўна. І стрэл могуць пачуць, і сляды не паспеем знішчыць.