Пра голад прамаўляў». —«Дык раскажы, Рыгору,Калі і як было?» —«Такога бачыць гораНе дапушчай жа, Божа! Быў я дзіцянёмІ на запечку разам шчэ сядзеў з катомУ голад першы той; у лобе засталосяПраз пятае ў дзесятае, тады жылосяІ матцы й бацьку дужа цяжка — плач, адчай.Усё пазней я толькі разумець пачаў,Калі падрос, і тое й гэта сам сабоюРазблытаў неяк пасталелай галавою.Панічу, каб краіне ўсёй апекуныНе надаслалі на віцінах збажыны,На той бы свет пайшла палова люду марна.Вось гэтак — Бог калі замкне сваю спіжарню!То ж кара за грахі, як глуміць хто дары,Не верыць моладзь, хоць і скажа ёй стары.Другі вялікі голад, я малакасосамШчэ быў, траха чарнелі вусікі пад носам.На ловы першы раз пайшоў адзін-адным,Сваю пакінуць мог я скуру ў лесе тымЗаместа медзвядзёвай». —«Раскажы дакладна». —«Спатрэбілася б гутаркі на гэта ладнай.Спімо! Як зорка, служка Бога, ў ранні часЗабліскаціць, пасцягваю я з ложка вас». —«Пра што, Рыгору, мова! кожны сам устане.Дык раскажы». —«Во боскае мне пакаранне!І самі не спіцё, і я з-за вас не сплю». —«Мой даражэнькі!» —«Ну, вось люльку запалю!..З чаго ж пачаць? Хай будзе споведзь у зачыне.У кожным маладым нячысціка часціна.Даруй жа, Божа, грэх, тады ў душы маёйСядзеў рагаты чорт з казлінай барадой,Шаленствам голаў скаламуціў. Ці то йгрышча,Ці ловы, аніколі ў кут не шыўся Грышка.Да скокаў размаітых і да калатніБыў здатны, шпаркі я, не меў сабе раўні.Маю з мядзведзем, з дубам сілу раўнавалі.І вось у вока мне тады дзяўчына ўпала,На згубу сэрцам пакахаў, куды ні глянь —Красуня, зграбная была яна, як лань.Румяная, цвіла, як мак, чарняўка тая,А моцы, вытне кулаком — духі займае.І многа бабскай спрытнасці было ў яе,Бы ў пытлі меле, як падскочыць да мянеЗ усмешкай. Маладому ўцеха!.. Папалётаў,Гатовы быў на сценку лезці з тых залётаў.Уляна звалася, Мікіты каваляБыла старэйшая дачка.Ды вось здаляТрымаліся ад іхняга ўсе хаты роду,Бо род цыганскі быў. Іх трапілася продкуПрывандраваць, асесці тутака сям'ёй.Ці ж маладому ў галаве гатунак тойІх роду й племя? Цешыўся з дзяўчыны гладкай.Хіба мяне абходзіў род? Але мой татка,Калі пранюхаў і залёты, і намер,Даў пытлю гэткага, што ў памяці й цяпер.Уляна, толькі потым зразумеў я справу,За нос мяне вадзіла, здоўжыла забаву,З жаўнерам уцякла. А верыў я тады,Што закахалася ў мяне, не знаў бяды.Тут голад надышоў. Усю вясну напасці —За маразамі спёка, сухавей зачасціў,Ні кроплі з неба, аж балотны ўсох абшар.Улетку здоўжыўся сухмень, нясцерпны вар,А ў дзень сямёх святых абложны дождж пачаўся,Два месяцы ішоў, усім у знакі даўся,Згнілі на полі й рэшткі восеньскай парой,Узімку голад, холад люты, Божа мой!Шчэ нам — сяк-так. У нас былі на тыя часыЎ каморы і ў таку хоць нейкія запасы,Ды паляўнічы, зрэшты, мог падацца ў бор,Тады нам трохі дапамог і панскі двор.А што да чэлядзі вясковай, люд убогіТады шчэ нават рады быў бы з хлеба тога,Што напалам з амеццем, елі хлеб такі —Мог хутка запалаць, агнём вось толькі ткні,Ды брак і гэтага. Кару ўжо дзерлі з дрэва!І страх было глядзець на люд худы, схварэлы.Каваль Мікіта жыў у горшай шчэ бядзеАд жыхароў другіх. Запасу анідзе,Яму забракавала шчэ й работы з хатаў,Расстацца мусіў кожны з конікам астатнім,Бо ратаваў жыццё. Я шляхам патайнымВалок што-кольвек часта-густа з дому ім,Ды ў збытках не жылі і мы тады, васпане.Я й думаю сабе: галубцы вось УлянеАдзін мядзведзя паспрабую аблажыць,Не будзе сведкі, як употайку зрабіць,Прадам я жыду скуру, грошы — на патрэбы.І першы снег якраз, спрыяла ў гэтым неба.Мы з бацькам рушылі, парадаваў абход:Сляды ласёў, дзікі заходзілі на лёд,Мядзведжыя два тропы да Крывога Логу,Напэўна, праставалі да свайго бярлогу;Медзведзяняты тушы, мусібыць, малой,Як на сляды зважаць. Пасля ў глушы ляснойНа медзвядзёвы тор надарылася трапіць —У следзе шэльмы мой увесь хаваўся лапаць.У пушчу, ўглыб сляды, падумаў я сабе:Як добра! ўжо цяпер не выпушчу цябе.Вяду сумысля бацьку бокам, доўгім крукам.Назаўтра ўзяў да звера вучаную сукуІ стрэльбу на плячо, за пас сякеру ткнуўДы йсці. Спаткаўся з бацькам, моўчкі не мінуў.«Куды?» — «Ласёў сачыць». — «Бярэш навошта сучку?Штось маніш! Сцеражыся, сынку, дам навучку!»Пайшоў у хату, пальцам на мяне патрос.Мінуў быў неяк — дзякуй Богу! — бацькаў чос.Я рушыў. Адшукаць сляды пашанцавала,Ды абысці мядзведзя клопату нямала.Далёка йшоў, да высекі старой, за ім,Стуль не выходзіў, дзесь у берлагу сваім.Я зменшыў кола раз, другі, аж нечаканаРванула сучка вераўчаны смык… Мой пане!Капою сена блізка ад мяне як бачНа чалавечы рост падняўся быў кудлач.Аж лыткі задрыжэлі! Сучка безупынкуІрвалася, пусціў з рукі, сам да хваінкіАдскочыў. І за стрэльбу! Цэліцца — ды стоп!..Накінулася сучка і за лыткі хоп.Мядзведзь раве, ўцякае!.. падае ў ламачча…Бароніцца ад сучкі, трэск чуваць… няйначай,Спрабуе ўжо схапіць. Я напралом валю,Забег і падпусціў, узяў у лоб — палю!Мядзведзь прысеў і лапамі — за лоб, а потымГалопам — проста на мяне! за дуб я — лётам!Затаньчылі наўкола дуба мы таго,За зверам сучка, нападае на яго,Падскочыць, скубяне. Скачу я ўлева, ўправа.Ратуй, Заступніца Святая!» — паўтараю.Тут — бах! — стрэл грымнуў.Татка мой спусціў курокІ пад лапатку кудлачу ўсадзіў пянёк.Той духу не ўказаў!Да ног упаў быў таты.«Расказвай шчыра мне, малакасос смаркаты! —Спакойна й грозна мой прамовіў дабрадзей. —Чаго вышмыгваў з хаты й злодзеем глядзеў?Чаго ў абход мядзведзевы адзін падаўся?»Адказваць мусіў. Як на споведзі, прызнаўся,Не ўтойваў — то ж Уляне любай, дарагой.Што скажаце, панічу! — родны тата мойНе біў мяне, не лаяў, даў Мікіту збожжа.«Калі, — сказаў, — ты без Уляны й жыць не можаш,Дык што ж? — пасватаю, ды перш як у сваты,Шчэ пачакаць, смаркач, да лета мусіш ты.Пабачым вось, ці ёсць якая спадзяванкаНа добрую нявестку й жонку з тэй каханкі?»І што ж? ці ж памыліўся?.. Ведзьма ўжо былаЗаручаная і з жаўнерам уцякла,Якая ганьба!.. цьфу!..Меў кару шчэ, заўважу,Мядзведзя ў двор адвезці. Пан стары, разважны,Прыстойным і лагодным слыў сярод людзей,І добры паляўнічы быў з яго раней.Набраўся сораму, як стаў я перад панам!Я ж бацьку прысягнуў выкладваць без падману,А многа на той час гасцей было ў двары,Да ўсіх пра гэта давялося гаварыць.Нямала там з мяне пацехі мелі госці,Бо плакаў, як расказваў. Даў учынак штосьці:Тады ў душы я прысягнуў за грэшны чын —Ніводнага шальмоўства не зраблю ні ў чым.Панове ў складчыну далі на дапамогу,Прызначыў жыта пан чатыры абарогі,З апекай, хоць і ціснула бяда нас тут,Вясны няшчасны дачакаўся неяк люд.Сказаць забыўся панічом, а як па стрэлеБыло маім. Аж люба, куля ў лобе села,Ды не пайшла, а знесла з чэрапа якразІ скуру й кудлы, не раўнуючы, як пас.Пянёк браць толькі трэ, як з медзвядзём мець справу,Пад вуха цэліць, кулі круглае не раю…Даволі пра даўнейшчыну тут згадваць мне!Цьфу!.. спаць калі ж мы будзем?.. хутка днець пачне».