— Усё добра, Білі. Усё добра. Больш ніхто вас не пакрыўдзіць. Усё добра. Я патлумачу вашай маці.
Пры гэтым яна працягвала люта пазіраць на нас. Было дзіўна чуць, як гэты голас, пяшчотны, лагодны і цёплы, нібы падушка, зыходзіць з аблічча, цьвёрдага, быццам парцаляна.
— Усё добра, Білі. Хадземце са мной. Вы можаце пачакаць тут, у кабінэце доктара. Вам няма патрэбы сядзець у адным памяшканьні з гэтымі... вашымі сябрукамі.
Яна адвяла яго ў кабінэт, гладзячы ягоную схіленую галаву і паўтараючы: «Бедны хлопчык, бедны хлопчык», — а мы моўчкі сышлі па калідоры і селі ў дзённым пакоі, ня гледзячы адзін на аднаго і нічога ня кажучы. Макмэрфі сеў апошнім.
Хронікі на другім баку пакою ўжо спынілі мітусьню і патроху ўладкоўваліся ў свае звычайныя нішы. Я паглядзеў на Макмэрфі краёчкам вока, спрабаваў, каб гэта не было заўважна. Ён сядзеў у крэсьле ў куце, крыху адпачываючы перад наступным раўндам — у доўгім шэрагу наступных раўндаў. Тое, з чым ён змагаўся, нельга заваліць раз і назаўсёды. Можна толькі пасылаць яго ў накдаўн зноў да таго часу, калі ты ўжо сам ня зможаш выходзіць на рынг, і нехта яшчэ павінны будзе заняць тваё месца.
У Сястроўні працягвалася тэлефанаваньне, і прадстаўнікі кіраўніцтва прыходзілі агледзець доказы злачынства. Калі нарэшце зьявіўся доктар, кожны з гэтых людзей так глядзеў на яго, быццам бы менавіта ён усё сплянаваў ці прынамсі дазволіў і ўхваліў. Ён быў зьбялелы і трэсься пад іхнымі позіркамі. Было відаць, што яму ўжо расказалі большую частку таго, што адбылося тут, у ягоным аддзяленьні, але Вялікая Сястра зноў абмалявала гэта для яго, з павольнымі, гучнымі падрабязнасьцямі, каб мы таксама ўсё пачулі. Пачулі належным чынам, гэтым разам урачыста, бяз шэптаў і хіхіканьня, пакуль яна прамаўляла. Доктар ківаў, круціў акуляры і лыпаў вачыма, такімі зьвільгатнелымі, што мне здалося, ён яе абпырскае. Яна скончыла аповедам пра Білі і пра трагічны досьвед, празь які мы прымусілі прайсьці няшчаснага хлопца.
— Я пакінула яго ў вашым кабінэце. Мяркуючы зь ягонага цяперашняга стану, я б параіла вам неадкладна яго агледзець. Ён прайшоў праз жахлівае выпрабаваньне. Я ўздрыгваю ад адной думкі пра шкоду, якую гэта пэўна нанесла беднаму хлопцу.
Яна пачакала, пакуль доктар таксама ўздрыгнуў.
— Думаю, вам варта пайсьці паглядзець, ці можна зараз правесьці зь ім размову. Яму трэба спагада. Ён у вартым жалю стане.
Доктар ізноў кіўнуў і пайшоў да свайго кабінэту. Мы праводзілі яго вачыма.
— Мак, — прамовіў Скэнлан. — Слухай, ты ж ня думаеш, што нехта з нас паверыў у гэтую лухту, га? Усё пагана, але ж мы ведаем, хто вінаваты... Мы цябе не вінавацім.
— Так, — сказаў я, — ніхто з нас цябе не вінаваціць. — І падумаў, што лепей бы мне вырвалі язык, бо пабачыў, як ён на мяне паглядзеў.
Ён заплюшчыў вочы і расслабіўся. Выглядала, што ён чакаў. Гардынг падняўся, падышоў да яго і толькі адкрыў рот, каб нешта сказаць, як прарэзьлівы крык доктара на калідоры прыціснуў усе твары агульным жахам і разуменьнем.
— Сястра! — галасіў ён. — Божа мой, сястра!
Яна пабегла і трое чорных таксама пабеглі па калідоры туды, адкуль па-ранейшаму клікаў доктар. Але ніхто з пацыентаў не падняўся. Мы ведалі, што нам цяпер нічога не застаецца, як толькі сядзець нерухома і чакаць, калі яна прыйдзе ў дзённы пакой сказаць нам тое, што, мы ўсе ведалі, павінна было здарыцца.
Яна адразу падышла да Макмэрфі.
— Ён перарэзаў сабе горла, — сказала яна. Вычакала, спадзявалася, што Макмэрфі нешта скажа. Той не падымаў вачэй. — Залез у доктараў стол, знайшоў некія інструмэнты і перарэзаў сабе горла. Бедны, няшчасны, незразуметы хлопчык забіў сябе. Ён цяпер там, у крэсьле доктара, зь перарэзаным горлам.
Яна зноў пачакала. Але Макмэрфі ўсё яшчэ не глядзеў на яе.
— Спачатку Чарлз Чэзўік, а цяпер Ўільям Бібіт! Спадзяюся, вы нарэшце задаволены. Гуляць з чалавечымі жыцьцямі — у азартныя гульні — быццам вы сябе лічыце Богам!
Яна павярнулася і пайшла ў свой кабінэт, зачыніла за сабой дзьверы, пакінуўшы праніклівы, зьмярцьвела-халодны гук рэхам у лямпах асьвятленьня над нашымі галовамі.
Спачатку ў мяне мільганула думка паспрабаваць спыніць яго, угаварыць яго прыняць тое, што ён перамог, і здаць ёй апошні раўнд, але іншая, большая думка цалкам сьцерла тую першую. Я раптам з крышталёвай яснасьцю зразумеў, што ані я, ані хто іншы з нашага паўтузіна ня мог яго спыніць. Што як бы ні спрачаўся Гардынг, як бы я ні хапаў яго ззаду, якія б лекцыі ні чытаў стары палкоўнік Мэтэрсан, як бы ні трымаў яго Скэнлан ці нават усе мы разам, мы не маглі сабраць сілаў, каб спыніць яго.