І зорка ўжо на небе ня пылае, а нам здаецца наадварот, бо не прайшло яшчэ 50—60 год і нам відаць яе прамень, відаць як-бы агонь.
Такім чынам, той прамень, які ідзе ад неба да зямлі, нырае у 50—60 год.
Узяць, напрыклад, шост і паставіць яго ад зямлі ўвысь i калі-б гэта было-б магчымым пачаць уздымацца па ім і мы маглі дабрацца да таго месца, дзе прамень стаіць, прайшоўшы 40 год жыцьця, а каб узьбірацца яшчэ вышэй, можна ўнікнуць яшчэ глыбей у мінуўшчыну, узьняцца на тое самае месца, дзе прамень стаіць, прайшоўшы 20 год жыцьця, і мы убачым там тое, што адбывалася 30 — 40 гадоў назад.
Такім чынам і „Паўлюяздан“ чым вышэй падымаецца, тым ён далей ад сёньнешняга дня. А пабудованы „Паўлюяздан“ вельмі проста: тры вострых куты з бакоу і ззаду. Сьпераду стаіць коса дошка,над якой пылае пяцёхкутная зорка.
Зорка пагасьне — знача апарат няспраўны. пасярэдзіне невялічкі апарат, амаль-што звычайнага самалёту, якім, калі трэба ўсьцішыць ход або ўскорыць, кіруе Даніла.
Калі звычайны самалёт праляціць 20 вёрст, дык „Паўлюяздан" праміне дваццать дзён; калі, напрыклад, сёньня 15 ліпеня і звычайны самалёт праляціць 15 вёрст, дык «Паўлюяздан» апынецца ў руках першага ліпеня.
Доўга гаварылі-б рабочыя, каб зноў не камлянуў гудком завод і ня склікаў на працу.
А так, як ніхто рабочым ня мог гэта пытаньне растлумачыць, дык пакуль-што яно для іх засталося туманным.
ПЕРШАЯ ПАПАСКА Ў ГІСТОРЫІ
„Паўлюяздан" плыве сабе павольна і толькі калі-нікалі павольна зашыпіць...
Паўлюк занатоўвае ў блёкнот уражаньні аб першых кроках вандраваньня. Язэп, трымаючы ў руках нібы фотоапарат, хватае абразкі перажытых дзён. Яго апарат так удала зроблены, што ім магчыма адбіваць на плястынцы праз стрэхі ўсё тое, што дзеецца ў пакоі...
Настрой у хлапцоў разгонны.
Вось ужо блізка да зорак... Засьпявалі «Адвеку мы спалі»... — плывуць гукі, хвалюючы, ажно зоркі ясьней замігалі.
— Чакайце, хлопцы! Што за бязладзьдзе, што за шуміха? Давай прыгледзімся!..
І зорка „Паўлюяздана“ пагасла. Яны астанавіліся...
— Паслухаем, у чым справа!
І ня дзівецеся! У іх усе мажлівасьці скарыстаны... На вушах і ў Паўлюка і ў Данілы і Язэпа невялічкія кольцы, як-бы радыё, але зусім іншае, іх уласнае будовы. Усю гутарку яны могуць успрымаць так лоўка, чаго і мы ня можам дасягнуць тут...
Бачаць хлопцы, заходзяць у хату...
Язэп сваім апаратам зараз-жа хапіў малюнак: ня думайце, што гэта апісаньне ня мае пэўнага месца і часу.
Беларусь.
1863 год.
За сталом сядзіць сівы мужык, абапёршыся аб руку... Задумаўся...
— Добры дзень у хату! — кінулі хлопцы...
— А, даражэнькія... сядайце...
Разгаварыліся.
— „Цяжкае жыцьцё наша, казаў селянін... Працуй на пана і на паўпанка, а сабе, эт... у нядзелю што зрабіў, тое і маеш...
Дрэнна, ой дрэнна...
Бунтуюць маладзічкі, а за гэта плацяць вёскі...
Ёсьць тут у нас адзін паніч, настаўнік, ён усю нашу бяду апісвае, лісткі дае чытаць.
І добра піша... проста, вось як мы гаворым. А як ведае наша жыцьцё!.. Нібы сам тут рос... і за нас ідзе...
Завуць яго — Бурачок...
Ён піша, чаму мужыка называюць варонай...
А чаму?.. Таму, што ён «закасіўся і загараўся».
Эх, дзеткі, а як кажа ён нашай „дудцы“:
...Ну, дык грай-жа, грай-жа,
Усё ўспамінай-жа,
Штодзень і штоночы,
Плач, як мае вочы
Над народу доляй...
Праўда, ой, праўда, бывала ідзеш, сустрэнеш пана, паклонішся ў пояс, а ён і не адкажа або яшчэ вылае... Паніч наш дарагі гэта ведае... ён не такі, ён у лістку пісаў...
Ня чурайся мяне, панічок,
Што мазоль пакрывае далоні.
Мазоль — працавіты значок,
Не заразіць цябе ён ніколі...
Эх!.. жыцьцё! - ...Hi кароўкі, ні коніка, ні зямлі... Толькі як памрэш, дык там, за балотам, на ўзгорку тры аршыны і то панскае“... — Цяжка ўздыхнуўшы, селянін горка-горка заплакаў.
Раптам «тройка» зьвярнула ўвагу на батракоў...
Нядзеля... дзень адпачынку, а яны працуюць.
Хлопцы прыслухаліся да батрацкай песьні:
Пан дык хлеба і ня знае,
Толькі мяса ды пірог.
„І сабакам выкідае
Усё тое, што ня змог.
А ты хлеб жуеш з мякінай,
Хлёбчыш квас ды лебяду.
„Жывеш і ясі, ну, разам з сьвінкай,
3 канём разам п‘еш ваду...
Язэп, Даніла і Паўлюк незадоўга даведаліся пра гэтага «паніча»,— гэта слаўны беларускі пісьменьнік
ФРАНЦІШАК БАГУШЭВІЧ.
Яны зьвярнулі ўвагу на яго хату...
3 выгляду стары, але здаровы мужчына, з доўгімі вусамі, сядзеў за зьбітым з сасны сталом і пісаўшы прадмову да „Дудкі беларускай“ перачытваў услух.