— Ну і што што уночы? Тады месяц свяціу, хоць іголкі збірай. Гэта па-першае, а па-другое, Міхась, вы пабеглі з той скурачкай да настауніка, а мы выйшлі з клуба і пайшлі на рэчку…
— Ну і што далей было? Залівай далей… — рагаталі дзяучаты з суседняй вёскі.
— Што далей? Адзін з нас, Віцька Петрушэня, зняу адзежу і кінууся у ваду, але, бедалага, далёка не праплыу, бо забаяуся адзін. Што б ён з тым манахам рабіу?
— Пагаварыу бы з той муміяй…
— Дык вось, нам так тады страшна зрабілася. А галоунае — сабакі не брэшуць. Каб нехта чужы быу на сяле, тутэйшыя блахачы узнялі б такі вэрхал…
— А як ён усё-ткі выглядау? — дзяучат раз’ядала цікаунасць.
— Як выглядау? Страшны, чорны, усё адно мумія егіпецкая…
Тут на дарозе з боку далёкай чыгуначнай станцыі з’явіуся малады чалавек у светлай кашулі, з тоуста напакаванай спартыунай сумкай праз плячо. Час быу такі, што акурат цяпер, калі хто прыязджау на вечаровым цягніку, і прыходзілі у вёску.
— Павел! — закрычау Міхась. — Як мы цябе чакаем.
Хлопец, якога Міхась назвау Паулам, падышоу да клуба, павітауся за руку нават з дзяучатамі, кожны раз жартам спрабуючы тыя ручкі пацалаваць, але дзяучаты рукі вырывалі.
— Як жыццё? Што тут у вас за рада паустанцау у Мілавідах?
Гісторыя пра манаха была пауторана з новымі дэталямі і падрабязнасцямі.
— Уга! Цікавая навіна. Дык, кажаце, мумія уваскрэсла? — спытауся Павел, паціраючы бровы. — А ведаеце, што я вам скажу?
Усе моучкі глядзелі на студэнта. З твару і ростам ён быу як Пятро, у плячах нават вузейшы, худы і загарэлы.
— Я ведаю, дзе гэты манах цяпер.
— Дзе?
— Так я вам і скажу. Вось занясу свае ванзэлкі, і мы туды сходзім.
— Ноччу? Куды?
— Пачакайце хвілін пятнаццаць. Перакушу дома, вазьму Петрыка і мы выведзем святога інака на чыстую ваду, далібог. Я ведаю, дзе ён. Нюхам чую. І пакліч, Міхаська, Лену сюды. Ёй будзе цікава.
Павел узваліу сумку на плячо і падауся дахаты. Усе прысутныя абрадавана уздыхнулі.
— Вось што значыць вучоны чалавек, сталічны студэнт. Прыйшоу, і за пяць хвілін развёу бяду рукамі, — сказау Міхась, калі Павел адышоуся.
— Гэта Пецькау брат? — спытала дзяучына з суседняй вёскі.
— Пецькау… У Мінску вучыцца. На гісторыка.
— Так, ён нічога, высокі.
— О! Ён у нас — што ні гавары — светлая галава.
— А мне казалі, што у Пецевага брата доугія валасы… А гэты як зэк пастрыжаны.
Міхась сумеуся. Сапрауды, ён і не звярнуу увагі на Паулаву прычоску.
Студэнтавы даужэзныя светлыя валасы шмат у каго былі прадметам зайздрасці, бо у школе не дазвалялася насіць доугія прычоскі. І вось — лысы, і ужо дауно, бо паспела адскочыць кароткая шчотка новых валасоу.
— Будатрад вам не семінарыя, — патлумачыу Міхась. — Там не параскашуеш. У бетонамешалку як зацягне валасы. Таму загад усім стрыгчыся пад нуль! Вы стойце тут, а я схаджу па Лену Заранчыху.
Не, не варта было звязвацца з ім, з манахам. Для гэтага трэба мець вопыт, сілу. Уяуляць манаха, жыццё ягонае, якое так і не прагледзеу скрозь бясконцыя гады, цяжка, складана. Паспадзявауся на лёгкі поспех…
З чаго усё пачалося? З гульні, з уяуленняу, з успамінау. З таго малога чорціка — самага сапрауднага, — які дапамог сёе-тое зразумець.
Гульня пачалася з вяртання ва уласнае папярэдняе жыццё. Цікавая рэч — што у маладых гадах можна успомніць пра дзяцінства? Стоп! Сваё, ці манахава? Вечны холад. Курная хаціна. Замест коміна — дымны мех. Калі у печы выпальвалася, заткалам затыкалі печ, а мех, які быу падвешаны пад столь, і праз які дым і цяпло выходзілі у неба, закручвалі і завязвалі. У хаце адразу рабілася чадна і цёпла. Ад чаду выскоквалі на вуліцу, на снег. Адзежы не было, лапці вечна мокрыя. Летам хораша, летам выдатна. Усё наукола у зараслях галешніку, стажкі вакол хлявоу і хат. Увесь свет у алешынах — нізкіх, карчаватых.
Бацька быу майстра, увесь час стругау пілавау. За капейкі, бо не асмельвауся простым людзям заломваць цану. Ці былі тады капейкі? Эх ты, гісторык. Грашы, шэлягі. Аднойчы бацька насыпау у мех стружак і загадау вынесці за поплау, праз гаць прайсці і высыпаць. Выкінуць у карчы, як казалі. І тады пабег. А ужо не так светла было. Яшчэ не вечар, але у тым галешніку за гаццю змрачнавата. Пабег, асільваючы незразумелы страх, і стау высыпаць пад куст альхі, якая каранямі была у вадзе, бо лета было толькі напачатку, і яшчэ стаяла вада у равах, у карчах. Тады і здарылася тое, што памятау усё жыццё, што ніколі ні пры якіх абставінах не выходзіла з галавы, сядзела і будзе сядзець вечнай стрэмкай.
Ён раптам убачыу проста перад сабой на вузлаватых, белых у прыцемках альховых карэнішчах… чарцяня. Самае сапрауднае чарцяня. Яго было цяжкавата разгледзець, бо святла не хапала тут, пад галінамі альхі. Спачатку ён падумау, што гэта нейкі звярок. Велічынёй з ката. Або такі кудлаты смешны маленькі сабачка. Але істота сядзела так, як можа сядзець толькі чалавек. Тое, што можна было назваць тварам, было невыразным — нешта і кацінае, і сабачае… Ці то вушкі на галоуцы, ці то рожкі. Толькі вочы сумныя і праніклівыя. Яны не свяціліся, як можна было меркаваць, што вочы у падобных істот свецяцца злавесным святлом. Яны адбівалі святло неба, проста цьмяна блішчэлі. І выклікалі адчуванне журботы, бяды, нават нейкага мілажалю.