Пасёлак на возеры спачатку назвалі Александрыйскім, у гонар рускага цара Аляксандра, пасля, з 1901 года — Альбярцінам, а ў наш час — Фабрычным. У пачатку стагоддзя тут працавалі прадпрымальнікі з іншых краін, адкрываючы свае заводы і прадпрыемствы — бельгіец Барэ, Баньфуа з Францыі, іншыя...
Сядзіба — помнік класіцызму першай паловы XIX стагоддзя на Беларусі. Нават тое, што захавалася, дае ўяўленне аб тым, як жылі багатыя людзі, якія цікавіліся не толькі прамысловасцю. Калісьці ў сядзібе была цэлая галерэя партрэтаў каралёў Рэчы Паспалітай, але яна была вывезена ў 1919 годзе пры адступленні нямецкага войска. Інвентарныя спісы гавораць аб многіх карцінах і рэчах мастацтва... Захаваная стайня сведчыць таксама аб добрым гусце ўладальнікаў сядзібы і ўладароў многіх прамысловых прадпрыемстваў горада Слоніма.
Пра паноў Пуслоўскіх, пра Агінскіх ёсць шмат паданняў. I не дзіўна — тысячы людзей будавалі гэтыя палацы, каналы, дамы. Аб тым, што народная памяць захоўвае і цану ўсяго, што так дзівіла прыезджых гасцей, гаворыць адно з паданняў:
«Недалёка адсюль, пад Целяханамі, ёсць Лысая гара. Гавораць, што гэта магіла пана. Але гавораць і другое. Паны Агінскія, калі капалі канал, мелі асуджаных, прыкутых да насілак. Ім і загадалі нанасіць гэты курган. На кургане меркавалася пабудаваць палац».
Думаецца, што ніякі палац на кургане не будаваўся б. Але сам гэты вобраз — прыкутыя да насілак людзі — мог нарадзіцца там, дзе прыгонныя людзі пакутавалі і не мелі шчасця і долі. I ўсё ж яны стваралі Прыгажосць — і таму жылі недарэмна.
Шмат славутых людзей нарадзілася на Слонімшчыне, адным з іх з'яўляецца Тадэвуш Касцюшка, ганаровы грамадзянін Амерыкі, помнік якому стаіць у Вашынгтоне, непадалёк ад Белага Дома. Нарадзіўся ён у Мерачоўшчыне, пад Косавам, і хата яго, сядзіба — не захаваліся, хіба што старая таполя, якая мабыць, памятае хлопчыка. Паўстанне 1794 года, якое было спробай вярнуць незалежнасць Рэчы Паспалітай (а ў яго складзе — Вялікаму княству Літоўскаму, Рускаму і Жамойцкаму, якое, нягледзячы ні на што, яшчэ адчувалася самастойным), было жорстка падаўлена. Цяжка паранены пад Мацяёвіцамі, Тадэвуш Касцюшка быў пасаджаны ў Петрапаўлаўскаю крэпасць, вызвалены адтуль Паўлам I, які, ненавідзячы сваю маці, рабіў усё адваротнае яе дзеянням. Свабодалюбны беларуска-польскі змагар і на чужыне, у Амерыцы, стаў знакамітым сваёй храбрасцю, як стаў знакамітым і Ян Чачот у Чылі, дзе яму таксама стаіць помнік. Як стала знакамітай на чужыне і беларуская дзяўчына Надзея Хадасевіч, якая стала ў Францыі не толькі жонкай славутага Фернана Лежэ, але і мастачкай, дзяячкай і служкай культуры, якая аднолькава ўздзейнічае на чалавечыя сэрцы...
Шмат нашых землякоў праславілі суседнія краіны. Апісанні Сібіры і Далёкага Усходу, якія дасюль лічацца класічнымі, пакінуў, напрыклад, Бенедыкт Дубоўскі (1833—1930 гг.). Ён склаў слоўнікі камчадальскай і бурацкай моваў, падобна таму, як зусім нядаўна Іван Ласкоў у Якуціі праз фінска-угорскія мовы вытлумачыў назвы беларускіх рэчак і мясцін.
А Канстанцін Ельскі, які даследаваў трапічныя джунглі Гвіяны і мясціны Перу! А Мікалай Судзілоўскі, прэзідэнт Гавайскіх астравоў, які змагаўся з амерыканскімі купцамі перад анексіяй за канакаў, якія там жылі!
Род Пржэвальскіх — даўні род Перавальскіх з Віцебшчыны, як і род Дастаеўскіх паходзіць з Дастоева...
Пералічваць можна бясконца. Але варта ўспомніць яшчэ адну жанчыну, Марту Скаўронскую, якая ўцякла разам з бацькам у Ліфляндыю, дзе яе, ужо замужнюю, адшукаў Меньшыкаў, а пасля Пётр Першы ўвёў у гісторыю як царыцу Кацярыну I...
I хаця гэта не мае прамога дачынення да Слоніма, усё гэта таксама — гісторыя Беларусі...
Пінск
Даўным-даўно, калі, кажуць, яшчэ і Пінска не было, нейкі багаты пан закапаў, паміраючы, скарб — шмат золата і розных дарагіх рэчаў. Пачалі шукаць людзі той скарб. Дазнаўся пра гэта Бог і па баяўся, што знойдуць золата пана, які быў у яго ў вялікай ласцы. Таму Бог ператварыў усе палі за вёскай у багністае балота, па якім нельга было ступіць...»
Гэта, вядома, легенда. Але Пінск сапраўды знаходзіцца ў нізінным месцы, на беларускім Палессі. Тут густая сетка рэчак і азёраў: Прыпяць і яе прытокі Ясельда, Піна, Бобрык з Вісліцай, азёры Пагосцкае і Палескае; у раёне знаходзіцца і канал Агінскага, праведзены гетманам Агінскім, што жыў у Слоніме, на Гродзеншчыне. Як многія беларускія гарады, Пінск, назва якога паходзіць ад рэчкі Піны, узнік на злучэнні гэтай ракі з Прыпяццю.