Pan Tadeusz

Wierz mi Pan, że się chłopstwo bardzo rozzuchwali,

Jeśli..."

Resztę dowodów pana ekonoma

Nie mógł usłyszeć Sędzia, bo pomiędzy dwoma

Rozprawami wszczęło się dziesięć rozgoworów,

Anegdot, opowiadań, i na koniec sporów.

Tadeusz z Telimeną, całkiem zapomniani,

Pamiętali o sobie. - Rada była pani,

Że jej dowcip tak bardzo Tadeusza bawił;

Młodzieniec jej nawzajem komplementy prawił.

Telimena mówiła coraz wolniéj, ciszéj,

I Tadeusz udawał, że jej nie dosłyszy

W tłumie rozmów: więc szepcąc, tak zbliżył się do niéj,

Że uczuł twarzą lubą gorącość jej skroni;

Wstrzymując oddech, usty chwytał jej westchnienie

I okiem łowił wszystkie jej wzroku promienie.

Wtem pomiędzy ich usta mignęła znienacka

Naprzód mucha, a za nią tuż Wojskiego placka.

Na Litwie much dostatek. Jest pomiędzy niemi

Gatunek much osobny, zwanych szlacheckiemi;

Barwą i kształtem całkiem podobne do innych,

Ale pierś mają szerszą, brzuch większy od gminnych,

Latając bardzo huczą i nieznośnie brzęczą,

A tak silne, że tkankę przebiją pajęczą

Lub jeśli która wpadnie, trzy dni będzie bzykać,

Bo z pająkiem sam na sam może się borykać.

Wszystko to Wojski zbadał i jeszcze dowodził,

Że się z tych much szlacheckich pomniejszy lud rodził,

Że one tym są muchom, czem dla roju matki,

Że z ich wybiciem zginą owadów ostatki.

Prawda, że ochmistrzyni ani pleban wioski

Nie uwierzyli nigdy w te Wojskiego wnioski

I trzymali inaczej o muszym rodzaju;

Lecz Wojski nie odstąpił dawnego zwyczaju:

Ledwo dostrzegł takową muchę, wnet ją gonił.

Właśnie teraz mu szlachcic nad uchem zadzwonił;

Po dwakroć Wojski machnął, zdziwił się, że chybił,

Trzeci raz machnął, tylko co okna nie wybił;

Aż mucha, odurzona od tyla łoskotu,

Widząc dwóch ludzi w progu broniących odwrotu,

Rzuciła się z rozpaczą pomiędzy ich lica;

I tam za nią mignęła Wojskiego prawica.

Raz tak był tęgi, że dwie odskoczyły głowy,

Jak rozdarte piorunem dwie drzewa połowy;

Uderzyły się mocno oboje w uszaki,

Tak że obojgu sine zostały się znaki.

Szczęściem, nikt nie uważał, bo dotychczasowa

Żywa, głośna, lecz dosyć porządna rozmowa

Zakończyła się nagłym wybuchem hałasu.

Jak strzelcy gdy na lisa zaciągną do lasu,

Słychać gdzieniegdzie trzask drzew, strzały, psiarni granie,

A wtem dojeżdżacz dzika ruszył niespodzianie,

Dał znak, i wrzask powstaje w strzelców i psów tłuszczy,

Jak gdyby się ozwały wszystkie drzewa puszczy;

Tak dzieje się z rozmową: z wolna się pomyka,

Aż natrafi na przedmiot wielki, jak na dzika.

Dzikiem rozmów strzeleckich był ów spór zażarty

Rejenta z Asesorem o sławne ich charty.

Krótko trwał, lecz zrobili wiele w jedną chwllę;

Bo razem wyrzucili słów i obelg tyle,

Że wyczerpnęli sporu zwyczajne trzy części:

Przycinki, gniew, wyzwanie - i szło już do pięści.

Więc ku nim z drugiej izby wszyscy się porwali

I tocząc się przeze drzwi na kształt bystrej fali,

Unieśli młodą parę stojącą na progu,

Podobną Janusowi, dwulicemu bogu.

Tadeusz z Telimeną nim na skroniach włosy

Poprawili, już groźne ucichły odgłosy,

Szmer zmieszany ze śmiechem śród ciżby się szerzył;

Nastąpił rozejm kłótni, Kwestarz ją uśmierzył:

Człowiek stary, lecz krępy i bardzo pleczysty.

Właśnie kiedy Asesor podbiegł do Jurysty,

Gdy już sobie gestami grozili szermierze,

On raptem porwał obu z tyłu za kołnierze

I dwakroć uderzywszy głowy obie mocne

Jedną o drugą jako jaja wielkanocne,

Rozkrzyżował ramiona na kształt drogoskazu

I we dwa kąty izby rzucił ich od razu;

Chwilę z rozciągnionemi stał w miejscu rękami

I "Pax, pax, pax vobiscum! - krzyczał - pokój z wami!"

Zdziwiły się, zaśmiały nawet strony obie:

Przez szacunek należny duchownej osobie

Nie śmiano łajać mnicha; a po takiej probie

Nikt też nie miał ochoty zaczynać z nim zwadę.

Zaś kwestarz Robak, skoro uciszył gromadę,

Widać było, że wcale tryumfu nie szukał,

Ani groził kłótnikom więcej, ani fukał;

Tylko poprawił kaptur i ręce za pasem

Zatknąwszy, wyszedł cicho z pokoju.

Tymczasem

Podkomorzy i Sędzia między dwiema strony

Plac zajęli. Pan Wojski, jakby przebudzony

Z głębokiego dumania, na środek wystąpił,

Obiegał zgromadzenie ognistą źrenicą

I gdzie szmer jeszcze słyszał, jak ksiądz kropielnicą,

Tam uciszając machał swą placką ze skóry;

Wreszcie, podniosłszy trzonek z powagą do góry

Jak laskę marszałkowską, nakazał milczenie.

"Uciszcie się! - powtarzał. - Miejcie też baczenie,

Wy, co jesteście pierwsi myśliwi w powiecie,

Z gorszącej kłótni waszej co będzie? czy wiecie?

Oto młodzież, na której Ojczyzny nadzieje,

Która ma wsławiać nasze ostępy i knieje,

Która, niestety, i tak zaniedbuje łowy,

Może do ich wzgardzenia weźmie pochop nowy!

Widząc, że ci, co innym mają dać przykłady,

Z łowów przynoszą tylko poswarki i zwady.

Miejcie też wzgląd powinny dla mych włosów siwych;

Bo znałem większych dawniej niźli wy myśliwych,

A sądziłem ich nieraz sądem polubownym.

Któż był w lasach litewskich Rejtanowi równym?

Czy obławę zaciągnąć, czy spotkać się z źwierzém,

Kto z Białopiotrowiczem porówna się Jerzym?

Gdzie jest dziś taki strzelec jak szlachcic Żegota,

Co kulą z pistoletu w biegu trafiał kota?

Terajewicza znałem, co idąc na dziki,

Nie brał nigdy innego oręża prócz piki!

Budrewicza, co chodził z niedźwiedziem w zapasy.

Takich mężów widziały niegdyś nasze lasy!

Jeśli do sporu przyszło, jakże spór godzili?

Oto obrali sędziów i zakład stawili.

Ogiński sto włók lasu raz przegrał o wilka;

Niesiołowskiemu borsuk kosztował wsi kilka!