Тадэвуш, на якога з боку інтрыгана
Зваліўся гром, падняўся з месца ўсхвалявана
І моўчкі стаў глядзець саперніку у вочы…
На шчасце, Падкаморы чхнуў магутна двойчы.
«Віват!» — сказалі ўсе. Ён дзякаваў ад сэрца
І пальцамі пачаў званіць па табакерцы,
Што з золата была, з брыльянтавай аправай,
З партрэтам унутры манарха Станіслава —
Ад караля падарак бацьку ўласнаручны.
Яе ён даставаў у кожны момант зручны
І звонам знак даваў, што хоча адазвацца.
Дык вось замоўклі ўсе, не смелі больш спрачацца
А ён сказаў: «Браты і шляхта дарагая!
Таму, што форум паляўнічых — поле з гаем,
Дык гэтых спраў у хаце я не вырашаю,
А пасяджэнне на наступны дзень склікаю,
Бо рэплік на сягоння ўжо даволі.
Гэй, Возны! Адклікай на заўтра справу ў поле.
А заўтра Граф і паляўнічых больш прыедзе.
І пан Суддзя падасца з намі. Так, суседзе?
І пані Талімэна, ўсе паненкі, пані
Захочуць, думаю, пабыць на паляванні,
І Войскі, спадзяюся, рушыць з намі з дому».
Пры гэтым табакерку падаваў старому.
А Войскі, седзечы ў канцы стала далёкім,
Сачыў за ўсім прыжмураным разумным вокам.
І хоць яму пытанні моладзь задавала,
Бо знаўцаў гэтакіх, як ён, было ўжо мала,
Сядзеў зусім без слоў і без ніякіх рухаў,
Табаку ў шчопцях важыў, а пасля панюхаў
І чхнуў, аж памяшканне загудзела рэхам.
Тады прамовіў з лёгкім, гаркаватым смехам:
«О, як жа сумна мне старому! Я ў здзіўленні!
Бо што ж сказалі б у мінулым пакаленні,
Каб у кампаніі такой, як тут мы бачым,
Пачаў мірыць хто спрэчку аб хвасце сабачым!
І што сказаў бы Рэйтан, каб цяпер прачнуўся?
Напэўна б у свой ляхавіцкі склеп вярнуўся!
Што б Несялоўскі нам сказаў[10], які трымае
І зараз мо найлепшыя на свеце зграі
І мае сотні дзве стралкоў, звычаем панскім,
І сецяў сто вазоў у замку Варанчанскім,
А столькі год, як той манах, сядзіць удому,
І нельга упрасіць яго ўжо ў лес нікому —
Белапятровічу і то паслаў адмову![11]
Чаго ж яму чакаць ад сённяпшяга лову?
Было б прыгожа, каб ён, пан старога роду,
Ганяць па полі шаракоў, як вы, ўзяў моду!
У мой час, пане, згодна мовы паляўнічых,
Дзік, лось, мядзведзь ды воўк шляхоцкай быў здабычай
А вось без рог, клыкоў ці кіпцюроў звярына
Была здабычаю слугі ды селяніна.
Ніхто з паноў не ўзяў бы стрэльбы ў рукі потым,
Калі б яе спаганіў нехта дробным шротам!
Трымалі і хартоў, ды толькі для забавы.
Калі з-пад ног шмыгне шарак пасля аблавы,
Тады за ім сабак, бывала, выпускалі,
А следам панічы на коніках скакалі
Пад вокам у бацькоў, што ў той бок ледзь глядзелі,
Ні то што каб пасля сварыліся, гудзелі.
Дык хай яснавяльможны Падкаморы рачыць
Адклікаць той загад і мне няхай прабачыць,
Што не магу на гэта ехаць паляванне
І што ніколі там нага мая не стане!
Завуць мяне Грачэха, а ад часаў Леха
За зайцам не ганяўся ні адзін Грачэха!»
Тут смех падняўся і гучаў праз час каторы.
Усталі з-за стала. Перш рушыў Падкаморы —
За важны чын і ўзрост яму тут гонар гэткі.
Ён кланяўся старым і дамам, і падлеткам.
За ім пайшоў манах, Суддзя — пры Бернардыне.
Суддзя ў дзвярах падаў руку Падкамарыне,
Тадэвуш — Талімэне, Асэсар — Крайчанцы,
А на канцы пан Рэент — Войскай Грэчашанцы.
Тадэвуш з маладзейшымі ў гумно падаўся,
Ды быў збянтэжаны і думкай заглыбляўся
У дзень мінулы і ў здарэнняў чаргаванне:
Суседка ля стала, а перад тым спатканне,
I асабліва слова «цётка» каля вуха
Дакучліва гудзела, быццам тая муха.
Хацеў пра Талімэну ў Вознага спытацца,
Але без сведкаў не ўдалося з ім спаткацца.
І Войскага не бачыў — той без затрымання
Падаўся за гасцямі, маючы заданне
Адвесці дамам і старэйшым для спачынку
Пакоі адпаведныя ў жылым будынку.
А маладых Тадэвушу загад быў даны
Завесці ў пуню, ў сена торп падрыхтаваны.
Праз паўгадзіны ціш была вакол, якая
Мо ў кляштары, як змоўкне звон начны, бывае,
І толькі вартаўнік у цемры адзываўся.
Паснулі ўсе. А сам Суддзя яшчэ не клаўся,
Яшчэ ён планаваў наступнага дня справы
І будучыя ў полі для гасцей забавы.
Загад даў войтам, ахмістрыні, аканомам
І ўсім, хто ў доме працаваў і па-за домам,
А потым у рахунках дня стаў разбірацца.
Нарэшце клікнуў Вознага: час распранацца.
Перш Возны пояс зняў з яго шырокі, літы
Работы слуцкай[12] — кручаны і віты,
Залататканы з кутасамі шляк багаты,
А сподам чорна-серабрысты шоўк у краты.
Той пояс носяць толькі важныя асобы —
На светлы бок днём свят, на чорны — ў дні жалобы.
Тут толькі Возны ўмеў яго завязваць, скласці,
Дык вось складаў і бараніўся ад напасці:
вернуться
10
Юзаф граф Несялоўскі, апошні Навагрудскі ваявода, быў прэм’ерам рэвалюцыйнага ўрада ў часе паўстання Ясінскага.
вернуться
11
Юры Белапятровіч, апошні пісар Вялікага Княства Літоўскага, прымаў чынны ўдзел у паўстанні пад кіраўніцтвам Ясінскага. Судзіў у Вільні палонных за здраду народнай справе. Чалавек, справядлівы і патрыятычны, вельмі ў Літве паважаны.
вернуться
12
У Слуцку знаходзілася слаўная на ўсю Польшчу фабрыка залатых тканін і літых паясоў, удасканаленая стараннем Тызенгаўза.