Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Адзін усё сваёй хваліўся Сангушкоўкай,
Другі — балабаноўскаю Сагалясоўкай.
Тут мовіў Падкаморы: «Пан Сувдзя, суседзе!
Па праву ў пераможцы вамі ксёндз узведзен,
Ды цяжка меркаваць, хто быў другім між вамі,
Чыёй заслугі больш. Вы ж ведаеце самі,
Што роўныя вы ўменнем, спрьггам і адвагай.
Але, абмеркаваўшы справу ўсю з увагай,
Сцвярджаю: Граф з Тадэвушам — два чалавекі,
Што сёння найбліжэй былі ад небяспекі,
Дык скура ім належыць. Але мне здаецца,
Што ад яе Тадэвуш зараз адрачэцца,
Як маладзейшы, а пан Граф трафей той прыме,
Дык хай ён упрыгожыць дом яго і імя.
І гэта памятка сягонняшняй аблавы,
Як сімвал, хай вядзе вас, Граф, да новай славы».
І з думкай, што уцешыў Графа, сеў у крэсла.
Не ведаў, што прамова Графу боль прынесла,
Бо той, на першае трафея ўспамінанне
Падняў міжвольна зрок на лбы аленяў, ланяў,
На рогі, што тырчэлі, быццам лес лаўровы,
Хаваныя ў вянкі нашчадкам на галовы,
На рад партрэтаў, што ўпрыгожвалі філяры,
На герб Паўкозіц на скляпення ўсім абшары,
І часы даўнія над ім загаварылі.
Прачнуўся, ўспомніў, дзе гасціў у гэтай хвілі.
Сваяк Гарэшкаў у свой дом гасцём прыняты,
Сапліцаю балюе, з ворагам заўзятым!
А рэўнасць горкая, якой не мог пазбыцца,
Тым больш распальвала яго супроць Сапліцаў.
Дык мовіў горка: «Дзе ў маім змясціцца доме
Падарку вашаму багатаму такому!
Пакінем лепш мядзведзя тут пакрасавацца,
Пакуль яго Суддзя мне не адцасць з палацам».
Уцяміўшы, куды хінецца Графа мова,
Пан Падкаморы табакеркай просіць слова.
«Пахвалы варты вы, — прамовіў,— Граф, суседзе,
Што ў думках справы маеце на’т пры абедзе,
Не так, як большасць панічоў такого ўзросту,
Што рахаваць не любіць. Я скажу па-просту,
Што суд ураз закончыць згодай мы маглі бы,
Бо справа тут датычыць дворнае сялібы.
Я маю і праект, як можна замяніцца
Зямлёй»… І стаў казаць, задумаўшы спыніцца
Над тым, якія мае ён замены планы.
Ужо ў паўмовы быў, ды рух неспадзяваны
Падняўся пры канцы стала: адны штось заўважалі,
Паказвалі другім. І ўсе звярнулі ў залі
Галовы ў кут, як каласы, што іх кранула
Уздыхам ветру і у іншы бок нагнула.
З кута, дзе быў партрэт старога пана,
Апошняга Гарэшкі, з форткі, што схавана
Была дасціпна за масіўныя філяры,
З’явілася пастаць, падобная да мары:
Гервазы. Па абліччы, росце распазналі
І па той куртцы, што Паўкозіцы ўкрывалі.
Ступаў ён, быццам слуп, прамы, нямы, суровы,
Не зняўшы шапкі, не шануючы прамовы.
Трымаў ён ключ вялікі, як кінжал блішчасты,
І стаў у шафе штось пакручваць, нечым шастаць.
У двух кутах каля філяраў у той залі
У шафах двух старых гадзіннікі стаялі,
Два дзівакі, што з сонцам не былі ўжо ў згодзе:
Паўдня паказвалі тады, як дзень сыходзіў.
Гервазы папраўляць не думаў тых машынаў,
Але і без дагляду ўсё ж іх не пакінуў
І катаваў ключом штовечар вельмі дбала,
А зараз вось пара накручвання настала.
У час, як Падкаморы кіраваў увагу
На важнасць справы, Ключнік пацягнў за вагу —
Заскрыгатаў у шафе механізм іржавы.
Спыніўся Падкаморы ад такое справы.
«Браток, — сказаў,— спыніся з працай пільнай гэтай».
І прадаўжаў далей. А той са злоснай мэтай
Яшчэ мацней загрукатаў другою гірай.
Тут гіль, што зверху быў, кіўнуўся над задзірай
I, крыллямі б’ючы, куранты граць сабраўся.
Ён спрытна змайстраваны, толькі сапсаваўся,
Дык заікаўся і пішчаў штораз то горай.
Тут госці ў смех, зноў мусіў змоўкнуць Падкаморы.
«Гэй, Ключнік, — крыкнуў,— або лепш, пугач-начніца,
Калі шануеш дзюбу, раджу прыпыніцца!»
Гервазы, не ўстрашаны гразьбой такою,
Апёрся на гадзіннік праваю рукою,
А леваю узяўся ў бок і ў той паставе:
«Падкамарэньку, — мовіў,— жартаваць вы ўправе,
Хоць меншы верабей за пугача, ды дома
Ён многа адважнейшы — гэта вам вядома.
А Ключнік не пугач, вось хто ў чужую хату
Ўлез ноччу, той пугач, і я яму дам плату».
«Вон! Вон яго!» — ўзарваўся Падкаморы.