Суддзя перажагнаўся: «У Айца і Сына!
Пан Граф! Вы ж нападаеце бандыцкім чынам!
Як гэта мірыцца, Граф, з вашым выхаваннем,
Паходжаннем, значэннем і самапазнаннем?
Не дамся ў крыўду!» Слугі беглі ўжо Суддзёвы
Хто з кіем, хто са стрэльбай, біцца ўсе гатовы.
А Войскі, стоячы паводдаль трохі збоку,
Меў нож у рукаве, а пана Графа ў воку.
Хацелі біцца, ды Суддзя тут перашкодзіў:
Дарма змагацца — новы вораг надыходзіў.
У вольхах бліснула, і стрэл раздаўся. Потым
Загрукаў мост ад конскіх ног за паваротам.
«Граміць Сапліцу!» — сотня галасоў раўнула.
«Гервазы там!» — у галаве Суддзі мільгнула.
«Нічога, — Граф сказаў,— нас будзе зараз болей,
Здавайцеся, Суддзя, лепш зразу мне ў няволю!»
Надбег Асэсар з крыкам: «Арышт за знявагу!
У імя імператара, аддай, Граф, шпагу,
А не — ваенную паклічу дапамогу!
Я арыштую вас! Бо хто зайшоў дарогу
Ці ўночы нападае, вінен, згодна ўказу
Ад…» Граф ударыў плазам цераз твар, і зразу
Асэсар моўчкі бухнуўся ў траву з ног збіты.
Ўсе думалі, што ранен быў ці мо забіты.
«Відаць, — сказаў Суддзя, — забойства пачалося!»
Завойкалі кругом, а больш за іншых Зося:
Яна дала, Суддзю абняўшы, крыкам волю,
Нібы яе жыды іголкамі паролі.
Тым часам Талімэна ўбегла паміж коней
І к Графу заламаныя ўзняла далоні.
«На гонар твой! — ускрыкнула ад слёз жалосна,
З распушчанай касою, выгнутая млосна, —
На ўсё святое, што ў душы і сэрцы носяць!
Ці ж нам адмовіце, пан Граф? Вас дамы просяць.
Бязлітасны, перш нас забі рукою ўласнай!»
І тут, самлеўшы, ўпала. Скочыў Граф к няшчаснай,
Задзіўлены, збянтэжаны такою сцэнай.
«Ах, панна Зося, — мовіў,— пані Талімэна!
Крывёй бяззбройных я не спляміў рук ніколі.
Сапліцы, слухайце! Вы ўсе ў мяне ў няволі.
Вось так зрабіў я і ў Італіі далёкай,
Між гор Сіцыліі ля скал Бірбанта-рокка:
Заняўшы лагер банды, збройных мы пабілі,
Бяззбройных жа ў палон адразу захапілі.
Яны трыумф мой упрыгожылі прыкметна,
Пасля павесілі мы іх ля спускаў з Этны».
Шчасліва здарылася для сям’і Сапліцаў,
Што Граф на лепшых конях змог паклапаціцца,
Каб першаму прыбыць, бо рэшта шляхты ў пыле
Цягнулася за ім не бліжай як за мілю.
Атрад жакеяў, што скакаў за ім па-парна,
Адзінкай быў у значнай меры рэгулярнай,
А шляхта рухалася так, як хто захоча,
Была яна натоўпам вешаць, біць ахвочым.
Граф часу меў даволі, каб абдумаць справы
І бой правесці так, каб быў ён бескрывавы, —
Загадвае у доме зачыніць Сапліцаў,
І ля дзвярэй з жакеяў варце размясціцца.
Аж «Гэй, граміць Сапліцаў!» — рвецца шляхта бурна,
Двор вокал акружае і займае штурмам,
Бо правадыр забраны, войска паўцякала,
Ды шляхта ўсё йшчэ ў злосці ворага шукала.
Не ўпушчаныя ў двор, бягуць на фаліварак,
У кухню. Толькі ўскочылі, а тут пах скварак,
Агонь прытушаны і стравы водар свежы
Ды від сабак, што дагрызалі рэшткі ежы,
Мяняе думкі ўсіх, бярэ за сэрцы дзесьці,
Гнеў студзіць і распальвае патрэбу есці.
Нарадай стомленыя, доўгаю яздою,
«Гэй, есці!» — згоднай закрычалі грамадою.
А там зноў «піць» пачуўся вокліч, і нарэшце
Крычаць два хоры: тыя — «піць!» а тыя — «есці!»
І голас рэхам рвецца, а куды даходзіць,
Аскому ў вуснах, голад нестрыманы родзіць.
На даны з кухні знак, забыта ўміг змаганне,
І армія ідзе на фуражыраванне.
У дзверы да Суддзі Гервазы рваўся ўпарты,
Ды мусіў адступіць, стрыманы графскай вартай.
А як адпомсціць зброяй стала немагчыма,
Успомніў пра нашэсця мэты і прычыны.
Як чалавек практычны, даў сабе заданне
Легальна і фармальна ўвесці ва ўладанне
Сягоння Графа. Вознага вакол шукае,
Ўканцы з дзіры якойсь яго вывалакае,
Схапіўшы за каўнер, і цягне ўміг на людзі.
Там, вастрыё Сцізорыка упёршы ў грудзі,
Гаворыць: «Граф вас просіць, паважаны пане,
Зрабіць аб’яву — хай усім вядомым стане,
Што Графу пераходзіць замак, двор Сапліцы
І ўся зямля яго па ўсе яе граніцы,
Як ёсць, cum gais,boris et graniciebus
К metonibus, skultetis et omnibus rebus
Et guibusdam aliis. Так брашы, як знаеш,
Не прапускай нічога!» «Пан жа розум маеш,
Пан Ключнік, — смела адазваўся ўжо Пратазы, —
Гатоў я выканаць усе бакоў наказы,
Аднак жа праўнай моцы мець не могуць акты,
Уночы вымушаны гвалтам — вось вам факты».
«Што тут за гвалт? — прамовіў Ключнік. — Далікатна
Я вас прашу, калі ж вам цёмна і няздатна,
Дык я Сцізорыкам так красану вашэці,
Што свет, нібы ў сямі касцёлах, вам засвеціць!»