Выбрать главу
На гэта Падкаморы шаблю узнімае, Праз Вознага пардон агульны аб’яўляе. Загад даў раненых пабраць, ачысціць поле, А еграў абяззброеных браць у няволю. Шукалі доўга Плута, ён жа, як забіты, Ляжаў у крапіве, быллём ад вока скрыгы. Калі заціхла ўсё, ён выйшаў для разведкі. Ў Літве наезд апошні меў канец вось гэткі[52].

Кніга дзесятая. Эміграцыя. Яцак

Змест: Нарада пра выратаванне лёсу пераможцаў. Перамовы з Рыкавым. Развітанне. Важнае адкрыццё. Надзея.
Аблокі ранішнія тыя, што ў разбродзе Плылі спярша, як птушкі чорныя, на ўсходзе Штораз гусцелі і, ледзь сонейка апала З паўдня, іх грамада паўнеба ўраз заслала Вялізнай хмараю. Яна ўсё напаўзала, Клубілася, гусцела і ніжэй звісала, I, адарваная ад неба палавіны, Разгорнутая, быццам ветразяў тканіны, К зямлі ўвагнутая, ўвабраўшы ветры к ходу, З паўдня праз неба паляцела ў бок заходу.
Быў момант цішыні, паветра ўсцяж стаяла Маўкліва, глуха, бы з трывогі замірала. І нівы збожжа, што пад ветрамі густымі Зямлю краналі каласамі залатымі І хвалямі кіпелі, сталі нерухома І ў неба пазіралі ўздыбленай саломай. І вербы ў зелені, таполі пры дарозе, Якія перш, як плачкі ля труны ў знямозе, Рукамі трэслі і ў паклонах гнулі станы Ды з ветрам распускалі волас серабраны, Цяпер, як мёртвыя, з азнакамі жалобы, Стаяць без шолаху, накшталт сыпільскай Ньобы. Асіна толькі шэпча лісцем сіваватым.
I статак, што звычайна ледзь брыдзе дахаты, Цяпер бяжыць, прынук пастушых не чакае, Кідае ежу і дамоў з травы ўцякае. Бугай нагою землю рве, капае рогам І гурт свой запалохвае рыканнем строгім. Карова штораз то ўзнімае ў неба вока, Разінецца ад дзіву і ўздыхне глыбока. Вяпрук злуе, вішчыць, з дарогі ўбок ступае, Крадзе снапы і цягне — на запас хапае.
А птаства ў лес схвалася, пад стрэхі, ў травы. Адных варон над ставам бачан гурт рухавы, Яны паважна ходзяць кучкамі і ўпары, Кіруюць вочы чорныя ўбок чорнай хмары, Высоўваюць сухія языкі ад рання, Разводзяць крыллі ўбок, чакаючы купання; Ды і яны, у прадчуванні навальніцы, Ляцяць у лес, як хмара, што гарой імчыцца. Апошняй ластаўка, нібы стралы ударам, Прашые чэрава навісшай чорнай хмары І валіцца, як куля.
Вось у гэтай хвілі Крывавы жорсткі бой праціўнікі спынілі, І ўсе хаваюцца пад стрэхі грамадою, Цяпер паспешна пакідаючы пляц бою Для барацьбы стыхіяў.
Зямля на захадзе, дзе сонца залаціла, Яшчэ панура-жоўтай чырванню свяціла. А хмара, быццам сеці, распускае цені, Ляціць за сонцам, заграбае ўслед праменні, Нібы глынуць яго хацела прад заходам. Вось віхры раз за разам прасвісталі сподам, Ляцяць і кроплі дажджавыя раскідаюць, Якія круглым, ясным градам ападаюць. І раптам віхры збіліся, ўзяліся ўполы, Качаюцца і ўюцца з посвістам вясёлым, Ваду у ставе муцяць, кружаць па заставах, На луг апалі, свішчуць у лазе і травах.
Трашчыць галлё лазы, ўзлятаюць траў пакосы На вецер, быццам жменяй вырваныя косы У гурце з кудрамі снапоў. Вятры ўжо выюць, Спадаюць на раллю, качаюцца ў ёй, рыюць, Рвуць скібы — трэцяму вятрыску б’юць праломы, Што вырваўся з раллі слупамі чарназёму, Ўздымаецца, рухомай пірамідай крочыць, Ілбом грунт круціць, зоркам гоніць пыл у вочы, Штокрок шырэе, дзьмецца ў страшную фігуру І той трубой агромнай аб’яўляе буру. Аж вось з усім хаосам вод расхваляваных, Пяску, сукоў, лістоў, саломы, траў нарваных Віхры на лес напалі і па нетрах пушчы Мадзведзямі ўзраўлі.
А дождж палеткі плюшчыць Густы, як з сіт. Раўнулі раптам громы, Зліліся зразу кроплі ў струны і без стомы Касою доўгай вяжуць землю і нябёсы, А часам бухнуць, як з вядра, вады палосы. На землю і на неба змрок густы садзіцца, Чарнейшая за ноч іх крые навальніца. Часамі краявід прарвецца ўдаль бясконца — Анёл грамоў, накшталт вялізарнага сонца, Рассвеціць твар, ды зноў, акрыты цьмой грубою, Захлясне перуном хмар дзверы за сабою. Ізноў мацнее бурны лівень той навальны І змрок грубы, густы, амаль што дакранальны. Зноў ціхне дождж, задрэмле гром, ды па хвіліне Прачнецца, зноў раўне і зноў вадою хлыне. Аж вось заціхла ўсё, і толькі дрэвы Шумяць ля дому разам з хлюпатам залевы.
вернуться

52

Бывалі і пазней яшчэ наезды, хоць не такія слаўныя, аднак шумныя і крывавыя. Каля 1817 года грамадзянін У… ў Навагрудскім ваяводстве пабіў на наездзе ўвесь наваградскі гарнізон і ўзяў у палон камандзіраў.