Выбрать главу
І добра, што ў дзень гэты не было зацішша, Бо навальніца, цемрай бою пляц акрыўшы, Дарогі заліла, масты сарвала з рэчак І аддзяліла двор ад вёсак і мястэчак. Дык пра здарэнні грозныя ў двары Сапліцы Адразу вестка не магла яшчэ прабіцца, А шляхты лёс залежны быў ад таямніцы. У Суддзі ў пакоі — важныя перагаворы. Там ксёндз ляжаў у ложку стомлены і хворы, І акрываўлены, ды ў памяці быў поўнай. Загад яго Суадзя спаўняе безадмоўна: Перш Падкаморага і Ключніка паклікаў, І дзверы зачыняюць, як прыйшоў і Рыкаў. Гадзіну ўжо трывала тайная размова, Урэшце Рыкаў тут сказаў такое слова, Адкінуўшы капшук, дукатамі напханы: «Панове Ляхі, ёсць між вамі сказ, мне знаны, Што кожны рускі — злодзей, хабарнік прапіты. Дык знайце ж, што маскаль, якога зваць Мікіта Мікітыч Рыкаў, ротны капітан, меў восем Медаляў, тры крыжы, і гэта помніць просім! Медалі за Ачакаў і за Ізмаілаў, Вось за бітву пад Нові, вось за Прэйсіш-Ілаў[53], А гэты вось ад Карсакова. За адвагу, Апроч таго, я атрымаў таксама шпагу І ад фельдмаршала аж тры пахвал ступені Ды царскіх грамат дзве, чатыры адзначэнні — Ўсе на пісьме».
«Але, але, мой капітане, — Азваўся Робак, — дык на чым жа справа стане, Калі не згодзішся? Бо ты ж даваў нам слова Уладзіць справу».
«Слова даў і дам нанова, — Сказаў зноў Рыкаў,— мне не трэба вашай згубы, Я чэсны чалавек, а вы, паны, мне любы, Што вы вясёлыя, ахвочы да напіткаў І людзі смелыя, і здатныя да біткі. У нас ёсць прыказка: той, хто на возе едзе, Бывае і пад возам; той, хто папярэдзіў, Назаўтра — ззаду. Б’еш сягоння, заўтра — біты. Злаваць за гэта? Заўтра, можа, будзем квіты. Адкуль бы чалавек набраў злабы такоўскай, Каб гневацца за ўсё? У бітве Ачакоўскай Злягло ў нас шмат, пад Цюрыхам змялі пяхоту, Пад Аўстарліцам жа маю скрышылі роту, А перш Касцюшка ваш пасек ля Рацлавіцаў — Я быў сяржантам — косамі мой ўзвод. Адбіцца Я змог ля Мацеёвіц. У той бітве страшнай Двух важных шляхціцаў забіў я ў рукапаіпнай. Адзін быў Макраноўскі, ён за нашым валам Касою кананіру ссек руку з падпалам. Ой, ляхі вы! Айчызна! Я ўсё гэта знаю, Я, Рыкаў. Тут загад цара, я праў не маю. Нашто нам ляхі? І Маскоўшчыны нам годзе! Хай Польшча будзе ляху! Што ж, як цар не згодзен».
Суддзя сказаў на гэта: «Пане капітане, За чэснасць вашу вас мы маем у пашане, І ўсе вакол сапраўднага ў вас бачаць мужа. Не злуй на нас за падарунак, добры дружа, Цябе мы скрыўдзіць не хацелі, а дукаты Пасмелі даць, бо чалавек ты ж небагаты».
«Ах, егры! — ўскрыкнуў Рыкаў,— гэткія салдаты! Мая ўся рота! І ўсё Плут тут вінаваты! Ён камандзір, перад царом адкажа строга. Вы ж гэтыя грашы схавайце, дзеля Бога. Я маю грош мой сціплы царскага служакі, І хопіць мне на пунш і люлечку табакі. А вас люблю, вось з вамі вып’ю, пагуляю. Паем, пагутару і гэтак пражываю. Я вас абараню, як следства распачнецца, Даю вам слова — справа на ваш бок схінецца. Мы скажам, што прыйшлі сюды дзеля візіту, Што тут сабе гульнулі, кожны быў падпіты, А Плут „агонь“ каманду крыкнуў выпадкова — Бітва! І батальён разбілі, і гатова. Вы ж следства мажце золатам, дзе толькі можна, Круціцца будзе. Але толькі асцярожна: Казаў я шляхціцу таму з даўгой рапірай, Што першы Плут, бо ён жа быў тут камандзірам. А Плут жывы, ён можа так загнуць кручочак, Што згінеце, бо гэта хітранькі паночак. Яму заткніце горла банкавым білетам. Дык што ж вы, пан з мячом, падумалі аб гэтым?
Былі ўжо ў Плута? Што і як ён вам парадзіў?» Гервазы аглянуўся, лысіну пагладзіў, Кіўнуў рукой нядбала, гэтым знак падаўшы, Што справу скончыў. Капітан аднак, устаўшы, Дапытваўся: «Што ж кажа Плут? Маўчаць захоча?» А Ключнік злы, што Рыкаў гэтак лезе ў вочы, Нагнуў вялікі палец да падлогі змрочна, Пасля махнуў рукою. Гэтым відавочна Хацеў пытанні скончыць і сказаў: «Вось слова, Што змоўчыць Плут! Закончана яго размова!» І хруснуў пальцамі, пасля спусціў далоні, Як бы ўсю таямніцу збіў з іх у разгоне.
вернуться

53

Пэўне, Preusish Eulau.