* * *
Ці ж я ўцякаў, як ты ў мяне наставіў дула?
Стаяў я моўчкі, роспач сэрца агарнула
I з жалю нейкага я на’т не зварухнуўся.
Чаму ж ты, ах, Гервазы, ў той час прамахнуўся?
Зрабіў бы ласку! Ды, відаць, за грэх пакуты
Патрэбныя…»
Зноў задыхнуўся, болем скуты
«Бог бачыць, — мовіў Ключнік, — што я шчыра меціў!
А стрэл твой колькі ж выпусціў крыві! Прыкмеціў,
Якой азваўся ў нашых сем’ях ён бядою?
А гэтаму ўсяму, пан Яцак, ты віною!
А сёння, калі Графа ледзь-ледзь не задзелі,
Апошняга з Гарэшкаў, хоць і па кудзелі,
Ты засланіў яго. Калі маскаль стараўся
Мяне забіць, то праз цябе я жыў застаўся.
Дык калі праўда, што ты стаў ксяндзом-манахам,
То ўжо не згінеш пад Сцізорыкавым ўзмахам.
Бывай, не праступлю больш вашага парога,
Цяпер мы квіты, дык пакіньма рэшту Богу!»
Тут Яцак працягнуў руку, але Гервазы
Адскочыў, кажучы: «Мне нельга без абразы
Крануць рукі тваёй — па гонару законах!
Яна скрываўлена не pro publico bono».
Дык Яцак на падушкі зноў апаў бяссільна,
Штораз бляднейшы, і пачаў распытваць пільна
Суддзю ізноў, ці пасылалі па плябана,
А Ключніку сказаў: «Вось я малю васпана
Застацца, зараз скончу, ледзь мне хопіць сілы
Сказаць. Пан Ключнік, я стаю ўжо ля магілы!»
«Што ты, — сказаў Суддзя, — я ж бачыў сам, што рана
Не страшная, а ты так пільна жджэш плябана?
Змяніць мо перавязку? Лекара, быць можа?
Ў аптэчцы ёсць…» Ксёндз перарваў: «Не дапаможа
Нішто. Была старая рана там з-пад Ены,
А сёння зачапілі, дык і ўсё — гангрэна.
А я на ранах знаюся — вось кроў, як сажа,
Ды гэта глупства ўсё… Дык што тут доктар скажа?
Раз паміраем, здаць цяпер ці потым душу…
Даруйце, пане Ключнік, я закончыць мушу!
* * *
І ў тым заслуга ёсць, не стацца вінаватым
Перад народам, хоць і здраднікам праклятым
Цябе завуць, так як было тады са мною!
* * *
І здрадніка імя ішло за мной чумою.
Знаёмыя са мной не сталі сустракацца,
Сябры мае мяне ўжо сталі выракацца.
Хто баязлівы, той здалёк ледзь прывітаўся.
Ды на’т габрэй які, мужык і той стараўся,
Хоць пакланіўшыся, правесці злосным смехам
А слова „здраднік“ адбівалася ўкруг рэхам
І цэлы дзень ад рання самага да змроку
Вілося прада мной, як пламя ў хворым воку.
Аднак не быў я здраднікам радзімы.
Маскоўскім сябрам гвалтам я пачаў лічыцца.
Зямлі Гарэшкаў частку аддалі Сапліцам
Таргавічаны ды надумалі і ўрадам
Мяне ушанаваць[54]. Каб быў я здольны к здрадам
Чорт радзіў, дык я стаў бы сільны і багаты.
Каб стаў я маскалём, дык першыя магнаты
Маёй шукалі б ласкі. Сын шляхоцкай хаты
І селянін, што землякоў так папракаюць
За службу маскалям, удачлівых не хаюць.
Я гэта ведаў — і не мог аднак жа.
* * *
Я ўцёк з радзімы!
Дзе я не быў! Чаго не перанёс!
* * *
Але мне Бог памог душу ад смерці збавіць:
Паправіцца павінен быў я і направіць
Наколькі можна, тое
* * *
Гарэшкі дочка ўмерла на Сібіры дзесьці,
І ваявода, муж, прапаў там дзесь без весці
Пакінулі дзіцятка на радзіме, Зосю.
Я гадаваць яе загад даў…
* * *
Больш чым з кахання, з гонару хутчэй дурнога
Забіў я, дык стаў сціплым, стаў слугою Бога.
Як быў я рызыкантам, злоснікам, гулякам,
Дык галаву спусціў, манахам стаў Рабакам,
Што як чарвяк у пыле…
Злы прыклад для радзімы, падазрэнне здрады
Я адкупіць рашыў і заплаціць быў рады
Крывёй, самаадданасцю…
Я ваяваў за край, дзе? Як? Казаць не буду.
Я не баяўся стрэлаў, ні агню, ні труду.
Аднак мілей успамінаю я не войны,
А ўчынкі ціхія, малыя, час спакойны
I мукі, што ніхто…
Не раз мне давялося і ў свой край прабрацца,
Насіць загады камандзіраў, запазнацца
3 жыццём падпольным. Знаюць і галіцыяне
Каптур мой бернардынскі, і велькапаляне!
Ля тачкі гніў я цэлы год у прускай яме,
І тройчы маскалі нявечылі кіямі,
Вялі ўжо і ў Сібір. Пасля зноў аўстрыякі
Ў Шпільберга падзямеллях мне даліся ў знакі,
Сядзеў у carcer durum, ды Бог проста цудам
Дазволіў мне памерці паміж родным людам,
3 прычасцем…