Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве

Мы не будзем адракацца,
Вядома ўсім, што некалі рабіў пан Яцак
Калі яго грахі ўся ведае акруга,
То трэба расказаць і пра яго заслугі:
Прысутныя тут нашых войскаў генералы
Прывезлі ў адрас Яцка многія пахвалы.
Пан Яцак не памёр (як гаварылі) ў Рыме,
Але змяніў жыццё сваё і стан, і імя,
І акупіў усе свае старыя віны
Жыццём святым і працай на карысць Айчыны.
Пад Гогэнліндэн[61], калі Рышпанс паўразбіты
Збіраўся адступаць за радаю ўсёй світы,
Не ведаючы, што надходзіць дапамога,
Ён, Яцак-Робак, небяспечнаю дарогай
Прынёс пісьмо Князевіча да генерала,
Што наша войска тыл варожы акружала.
Пасля ў Іспаніі, дзе польскія уланы
Гор Самасеры бралі пункт умацаваны,
Пры Казетульскім, ён быў ранены два разы!
А потым пераносіў тайныя наказы
У розныя краіны. Выпаўняў заданні
У тайных таварыствах, уздымаў паўстанні.
А потым дома зноў, дзе працы той не кінуў,
Рыхтуючы паўстанне, у наездзе згінуў.
Калі дайшла пра гэта звестка да Варшавы,
Было ўжо там вядома, што для Яцка славы
Ад кесара яму прыслалі ўзнагароду:
Адзнаку Легіі за працу для народу.
Вось гэта беручы цяпер на ўвагу,
Я тут, рэпрэзентуючы сабой павагу
Улады ваяводскай, гэтым аб’яўляю,
Што ласкай кесара і службаю для краю
Пан Яцак пляму змыў. Зноў будзе і ў пашане
Яго імя, і побач слаўных, чэсных стане.
Дык хто цяпер кране нябожчыка папрокам
За віны даўнія, пакрыгыя ўжо змрокам,
Той панясе належную яму пакуту —
Gravis notae maculae, што па Статуту
Прадбачыцца на ўсіх, нягледзячы на станы.
І кожны можа быць за гэта пакараны,
Бо зараз маем роўнасць, і параграф трэці
Усіх датычыць, што прашу мець на прыкмеце.
І гэтыя, цяпер прыведзеныя факты
Запішуцца, і возны прачытае акты.
А што прыйшла запозна к Яцку ўзнагарода,
Дык гэта чэсці Яцкавай не перашкода.
Калі грудзей яго ўпрыгожыць мы не можам,
Дык ордэн гэты зараз на магілу ўзложым.
Тры дні вісець тут будзе, а пасля ў капліцы,
Як дар для Маці Божай, будзе залаціцца».
Сказаўшы гэта, выняў ордэн з пакрывала,
І вось на надмагільным крыжыку заззяла
Кукарда, сшытая са стужачкі чырвонай,
І белы зорны крыж пад залатой каронай.
А зоркі супроць сонца так зазіхацелі,
Нібы героя славу несці ў свет хацелі.
Народ тым часам на калені станавіцца,
Каб за ўпакой душы героя памаліцца.
Суддзя чаргой сялян і шляхту — ўсіх дазвання
У Сапліцова запрашае на гулянне.
А два старыя ўселіся на прызбе дома
З паўгарцамі мядку ліповага, вядома,
І ў сад глядзяць, туды, дзе паміж кветак маку
Стаяў улан прыгожы у бліскучым чаку,
Прыбраным бляхай залацістаю і пер’ем;
А побач вочкі сінія к яму з давер’ем
Дзяўчына прыўзняла ў зялёнай, быццам з руты,
Сукенцы. Над травой паненак гурт самкнуты —
Збіраюць кветкі, адварочваюць галовы
Ад маладых, каб ім не перабіць размовы.
Старыя мёд п’юць, табакеркаю ліповай
Частуюцца і забаўляюцца размовай.
«Так, так, Пратазаньку ты мой», — сказаў Гервазы
«Так, так, Гервазаньку ты мой», — сказаў Пратазы
«Ды так, так», — згодна паўтарылі са тры разы
З кіўкамі галавы. Урэшце мовіў Возны:
«Што спрэчка наша скончана ўжо, бачыць кожны.
Я помню прыкладаў такіх з жыцця не мала,
Дзе часта горшых на’т эксцэсаў шмат бывала,
А інтэрцыза ўвесь закончыла той клопат.
Вось так з Барздабагатымі згадзіўся Лопат,
Крапштулі з Купсцямі і Путрамэнт з Піктурнам,
З Адынцамі Міцкевіч, а з Квілецкім Турна.
Што тут казаць! У Польшчы горшыя замешкі
З Былі з Літвой, чым у Сапліцаў і Гарэшкі,
А мудра каралева ўладзіла Ядвіга,
Што без судоў закончылася ўся інтрыга.
Някепска, калі ёсць паненкі або ўдовы
Для замужжа, дык кампраміс раз-два гатовы.
Найгоршая цяжба з духоўнымі бывае
Каталікамі, ці радство перашкаджае
І загародкі для жаніцьбы утварае.
Таму вось ляхі з русамі здаўна нязгодны,
Што продкаў мелі Леха з Русам — браццяў родных.
Адтуль у нас працэсаў столькі месца мела
З тэўтонцамі, пакуль не выйграў наш Ягелла.