р.416:
Браць сталі прозвішчы, па-нашаму - мянушкі.
Мянушкі гэта сабрыкеты.
р.525:
Пацея бараніць.
Аляксандр граф Пацей, вярнуўшыся пасля вайны ў Літву, памагаў землякам, якія прабіраліся за граніцу, і значныя сумы пераслаў у касу легіёнаў.
КНІГА ВОСЬМАЯ
Р.77:
А там Давідаў воз скіроўвае свой дышаль...
Давідаў воз - сузор'е, названае астраномамі Ursa major.
р.97:
Так і ў касцёле Мірскім ксёндз каля арганаў
Павесіў косці выкапнёвых веліканаў.
Быў звычай вывешваць у касцёлах знойдзеныя выкапнёвыя косці, якія народ прымае за косці волатаў.
р.109:
Камета, што ляцела праз нябёс абшары.
Памятная камета 1811 года.
р.145 :
Ксёндз Пачабут быў астраномам там год колькі.
Ксёндз Пачабут, экс-езуіт, слаўны астраном, выдаў працу пра задыяк у Дэндэрах і сваімі назіраннямі дапамог Лаланду вылічыць арбіту месяца. Гл. Біяграфія, напісаная Янам Снядэцкім.
р. 233:
У свіце князя быў нямецкі князь Дынасаў.
У сапраўднасці - князь De Nassau Siegen, слаўны ў тым часе ваяка і авантурыст. Ён быў рускім адміралам і пабіў туркаў на Лемане, потым самога ўшчэнт разбілі шведы. Жыў нейкі час у Польшчы, дзе атрымаў індыгенат. Паядынак князя De Nassau з тыграм грымеў тады ва ўсіх
еўрапейскіх газетах.
КНІГА ДЗЕВЯТАЯ
р.165:
А з Жоўтай кнігай вы знаёмы, пан Сапліца?
"Жоўтая кніга", за колер вокладак гэтак празваная,- кніга варварскіх ваенных рускіх законаў. Часта ў мірным часе ўрад аб'яўляе цэлыя правінцыі на ваенным становішчы і на аснове "Жоўтай кнігі" аддае ваеннаму камандзіру поўную ўладу над жыццём і маёмасцю грамадзян. Вядома, што ад 1821 года аж да рэвалюцыі ўся Літва падпарадкоўвалася "Жоўтай кнізе", экзекутарам якой быў вялікі князь-цэсарэвіч.
р.456-457:
Валочыць за сабой даўгое ў сажань дрэва,
З той крамянёвай гузаватай булавою...
Літоўская булава робіцца гэткім чынам: наглядаюць малады дуб і насякаюць яго ад нізу да верху сякерай так, каб, разрэзаўшы кару і мяздру, злёгку параніць дрэва. У гэтыя насекі утыкаюць вострыя каменні, якія з часам урастаюць у дрэва і ўтвараюць цвёрдыя гузы. У старажытныя часы булавы з'яўляліся галоўнай зброяй літоўскай пяхоты; ужываюцца яшчэ
часамі дагэтуль і завуцца "насекамі".
р.468-469:
І як тут мешчанін, што зваўся Чарнабацкі
Збіў Дэева і знішчыў цэлы полк казацкі.
Пасля паўстання Ясінскага, калі літоўскія войскі адступалі пад Варшаву, маскалі набліжаліся да пакінутай Вільні. Генерал Дэеў на чале штаба ўязджаў праз Вострую браму. Вуліцы былі пустыя, жыхары пазамыкаліся ў дамах. Адзін мешчанін, заўважыўшы гармату, пакінутую ў завулку і набітую карцеччу, накіраваў яе на браму і выстраліў. Гэты адзін стрэл выратаваў тады Вільню: генерал Дэеў з некалькімі афіцэрамі загінуў, а рэшта, баючыся засады, адступіла ад горада. Не ведаю дакладна прозвішча таго мешчаніна.
р.762:
Ў Літве наезд апопші меў канец вось гэткі
Бывалі і пазней яшчэ наезды, хоць не такія слаўныя, аднак шумныя і крывавыя. Каля 1817 года грамадзянін У... ў Навагрудскім ваяводстве пабіў на наездзе ўвесь наваградскі гарнізон і ўзяў у палон камандзіраў.
КНІГА ДЗЕСЯТАЯ
р.112:
Вось за бітву пад Нові, вось за Прэйсіш-Ілаў..
Пэўне, Preusish Eulau.
р. 811-812
Таргавічане ды надумалі і ўрадам
Мяне ушанаваць...
Здаецца, Стольнік быў забіты каля 1791 года, падчас першай вайны.
КНІГА АДЗІНАЦЦАТАЯ
У змесце:
Вясеннія знаменні.
Адзін рускі гісторык падобным чынам апісвае прыкметы і прадчуванні народу маскоўскага перад вайной 1812 года.
р.12:
На рунь не бегла
Рунь - гэта зелянеючая азіміна.
р. 43:
Усе на поўнач! Быццам вырай пакідалі...
Вырай у вясковай мове значыць час асенні, калі адлятаюць вандроўныя птушкі. Ляцець у вырай - гэта значыць ляцець у цёплыя краіны. Адсюль у пераносным сэнсе народ называе выраем цёплыя краіны і наогул нейкія казачныя краіны, што знаходзяцца за марамі.
р.117 :
Завецца кніга тая "Кухар дасканалы"
Кніга гэта вельмі рэдкая, выдадзеная больш за сто гадоў таму назад Станіславам Чарнецкім.
р. 121:
Што гэта нават папу Урбана здзівіла.
Гэта рымскае пасольства не раз малявалі і апісвалі. Гл. "Кухар дасканалы", прадмова: "Гэта пасольства задзівіла ўвесь заходні свет, давяла да ведама шаноўнейшага Папы рымскага як багацце дому так і роскаш стала, ...што адзін з рымскіх князёў сказаў: "Сягоння Рым шчаслівы,