Зваў галаву сваю, але на самай справе
Ён быў дзівак. Здаралася, што на аблаве
Раптоўна стане і ўгару глядзіць жалосна,
Як кот, калі заўважыць вераб'ёў на соснах.
Не раз без стрэльбы, без сабак блукаў у гаі,
Як дэзерцір, што бездарожжамі кульгае,
То пазіраў на хвалі нерухомым зрокам,
Як чапля, што ўсю рыбу зжорла б хцівым вокам
Такія дзіўныя былі ў яго звычаі.
Казалі ўсе, што Графу "трошкі не хапае",
Аднак пашану меў, бо пан быў з прапрадзеда,
Багач, дабрак для мужыкоў, друг для еуседа
І на'т габрэя.
Графскі конь убок з дарогі
Праз поле пад замковыя пабег парогі.
Самотна уздыхнуў Граф, стоячы ля муру,
Дастаў паперу і пачаў чарціць фігуру.
Аж вось, зірнуўшы ўбок, за дваццаць, можа, крокаў
Заўважыў чалавека. Моўчкі адзінока
Стаяў ён, рукі ўсунуўшы ў кішэні,
Задраўшы галаву, нібы лічыў каменні.
Пазнаў яго пан Граф, ды, пэўне, са тры разы
Гукнуў, пакуль на кліч той адказаў Гервазы.
Быў гэта шляхціц, колішні слуга Гарэшкі,
Апошні з тых, якія тут тапталі сцежкі.
Стары быў рослы і сівы, твар меў здаровы,
Але маршчыністы, пануры і суровы.
Даўней са шляхтай весяліўся пастаянна,
Ды з дня, ў якім ягонага забілі пана,
Гервазы адмяніўся. Хоць гады ляцелі,
І Не быў больш на кірмашы, ані на вяселлі.
І з той пары ўжо больш не жартаваў ніколі,
Ніхто й яго усмешкі ўжо не бачыў болей.
Насіў Гарэшкаву ліўрэю беззаменна,
Хоць жоўты колер курткі захаваўся дрэнна,
Галун зжаўцеў і перастаў іскрыцца,
Ды ўсё ж віднеў яшчэ паўкозіц на пятліцах -
Гарэшкаў герб. Таму, не дзеля жарту злога,
Паўкозіцам празвалі шляхціца старога,
Таксама ад прымоўкі, што без перастанку
І Ён паўтараў, народ дражніў яго Мапанку
Ці Шчэрбам, бо на лысіне рубцоў меў многа
А зваўся ён Рамбайла, герба ж быў якога,
Не ведалі. Ён Ключнікам тытулаваўся,
Бо ключнікам спрадвеку ў замку заставаўся.
Дагэтуль пук ключоў ля боку, як калісьці,
Насіў на стужцы з кутасамі, хоць карысці
Цяпер з ключоў тых не было, бо дзверы замка
Даўно стаялі насцеж. Дык замкі і клямкі
Прыладзіў да дваіх дзвярэй сваім стараннем
І I штодня забаўляўся іхнім адмыканнем.
Знайшоў сабе прытулак у адным з пакояў,
Хоць мог у Графа жыць у поўным супакоі,
Ды ўсюды сумаваў і чуўся слабым, хворым,
Аж покуль не вяртаўся зноўку ў гэты хорам.
За шапку, Графа ўгледзеўшы, стары схапіўся
І сваяку паноў даўнейшых пакланіўся,
Схіліўшы лысіну бліскучую пад сонца,
Якое асвяціла ўміг рубцоў бясконца.
Падходзіў, гладзячы яе, яшчэ раз нізка
І Прыгнуўся і сказаў: "Мапанку, мой паніска!
Даруй, што так кажу, мой ясны Графе пане,
З прывычкі гавару, а не з неўшанавання.
"Мапанку" прымаўляць Гарэшкі мелі моду,
Апошні Стольнік, пан мой, так казаў заўсёды.
Ці праўда, што, мапанку, сталі вы скупіцца
На суд і замак здумалі аддаць Сапліцам?
Не верыў я ды чутка гэта ходзіць вокал".
Тут, гледзячы на замак, уздыхнуў глыбока.
"А што ж тут,- Граф сказаў,- за дзіва? Кошт і нудна.
Хачу канчаць, ды мо сумысля так марудна
Вядзецца справа. Ведае стары: знуджуся,
Не вытрымаю доўга. Сёння ўжо здаюся,
Прыму умовы згоды так, як суд падкажа".
Гервазы ўскрыкнуў: "Згоды? Што пан гэта кажа?!
З Сапліцамі, мапанку, згода?- Тут скрывіўся,
Як быццам сам сваёй гаворцы задзівіўся.-
З Сапліцам згода! Што, мапанку, гэта хіба
Жарт! Замак, вечная Гарэшкава сяліба
Сапліцам пераходзіць! Хай пан толькі рачыць
З каня сысці. Няхай пан толькі сам убачыць!
Не знаеш, пан, што робіш! Не ўпірайся, пане,
Злазь, пан!"- І стрэмя ў рукі ўзяў для прытрымання.
Пайшлі у замак, сталі пры ўваходзе ў сені.
"Вось тут,- сказаў Гервазы,- ў пышным акружэнні
Паны у крэслы, паабедаўшы, сядалі.
Сялян мірыў тут пан, а часам дні бывалі,
Што ён расказваў нешта весела і складна
Ці слухаў жарты і аповесці спагадна.
А моладзь фехтавала на двары заўзята,
А не, дык аб'язджала маладых бахматаў".
Далей стары працягваў: "Вось пад тым скляпеннем
Няма ў паркеце залы гэтулькі каменняў,
Якую колькасць бочак він яна глынула.
На паясах іх шляхта з пограба цягнула,
Прыбыўшы к нам на імяніннае гулянне,
Або на сейм, на сеймік ці на паляванне.
А вунь на хорах там капэлія стаяла,
Яна ў арган і іншыя інструменты іграла.
Як мы ўзнімалі чары, трубы безупынна,
Як судным днём раўлі, а тосты гучна, чынна
Ішлі чаргой: найперш за караля, а далей
За прымаса, за каралеву выпівалі,
Пасля ў чэсць шляхты і ўсяе Рэч Паспалітай.