"Хачу я, Зофія, пра нешта запыгацца,
Я з дзядзькам гаварыў, не будзе ён спрачацца.
Вось большасць вёсак, што маімі стацца маюць,
Табе, паводле права, ў спадку прыпадаюць,
Таму з'яўляюцца тваімі і сяляне.
Не смею лёсу іх змяніць без згоды пані.
А ў час, як зноў мы жыць у вольным краі сталі
Ці ж хопіць, каб сяляне столькі скарысталі
У тым, што пана на другога памянялі?
Што праўда, і ранейшы пан быў к ім ласкавы,
Ды невядома, як павернуцца ўсе справы,
Вось я салдат, і мы смяротныя абое,
Магу і не заўсёды згодным быць з сабою,
Лепш будзе, калі я зракуся ўлады панскай
І пад апеку права лёс аддам сялянскі.
Мы вольныя, хай будуць вольнымі й сядяне,
Аддайма ім зямлю на вечнае ўладанне,
Бо за яе яны крывавай працай плацяць
І цэлыя вякі ўсіх кормяць і багацяць.
Але хачу напомніць: з земляў перадачай
Даходы ў нас паменшацца, бо як жа йначай?
Я змоладу прывык да сціплага даходу,
Ты ж, Зофія, з высокага паходзіш роду
І правяла ў сталіцы маладыя годы,
Ці згодзішся застацца ў вёсцы назаўсёды
Шляхцянкаю?"
Дык Зося сціпла адказала:
"Жанчына я, аб гэтых справах знаю мала,
Вы мужам будзеце, для рад я маладая,
Што міла вам, таго й мая душа жадае.
Калі, ім даўшы волю, будзеш і бяднейшым,
То для душы маёй ты станеш даражэйшым.
Пра род свой мала ведаю і мала дбаю,
Была я сіратой бяздомнаю і знаю,
Што я была ў Сапліцаў за дачку прынята
І з ласкі іхняе вось ты мяне засватаў.
Я вёскі не баюся, хай сабе і годы
Жыла я ў горадзе даўней, але заўсёды
Сяло любіла, і мілейшыя мне куры
Былі заўжды, чым горад той чужы, пануры.
Калі я па людзях, па гулях сумавала,
Дык гэта ў час дзяцінства, а цяпер пазнала,
Што ў горадзе сумую. Як была зімою
У Вільні, дык ніяк не мела супакою
I сярод гуляў думала пра Сапліцова.
Тут мне знаёма ўсё, я молада, здарова,
Умею і ключы насіць, і працы не баюся,
Убачыш, як я гаспадарыць навучуся!"
А ў час, як Зося словы тыя дамаўляла,
З ёй побач стаў Гервазы, здзіўлены нямала:
"Я чуў,- сказаў,- Суддзя казаў мне пра свабоду,
Але не ведаю, нашто яна народу!
Баюся, ці няма тут выдумкі нямецкай,
Бо воля толькі нашай справай ёсць, шляхецкай!
Хоць, праўда, ўсе мы род выводзім ад Адама,
Я чуў, што мужыкі ўрадзіліся ад Хама,
Габрэі ад Яфета, шляхта ўся ад Сіма,
Таму вось і пануем мы над абаімі.
Вядома, ксёндз іначай вучыць на амбоне...
Ён кажа, што ў старым было вось так законе,
Але калі Хрыстос, хоць з царскага быў роду,
Радзіўся ў стайні сярод простага народу,
Дык тым усіх зраўняў, прынёс любоў і згоду.
Няхай і гэтак будзе, калі йнакш не можна!
Тым больш, калі пачуў я, што з яснавяльможнай
Маёю паняй Зофіяй прайшла нарада.
Мне выпаўняць яе загад - пры ёй улада.
Але засцярагаю, каб вы ім не далі
Пустой свабоды, слоўнай, каб не прагадалі.
Нябожчык Карп пусціў сваіх сялян на волю,
А цар ім тройчы горшую прыдумаў долю.
Я раджу, мужыкам, даўнейшым абычаем,
Шляхоцтва даць і аб'явіць, што мы прымаем
Іх к гербам. Частцы даць, напрыклад, Паўказіца,
Другім сваю Ляліву хай дасць пан Сапліца.
Тады Рамбайла мужыка прызнае роўньм,
Калі той стане ўжо вяльможным і гярбоўным.
А сейм пацвердзіць.
Хай вас толькі не трывожыць,
Што перадача земляў моцна вас зубожыць.
Не дасць Бог, каб мазольныя я ўбачыў ручкі
Маёй сучаснай пані, Стольніка унучкі.
На гэта спосаб ёсць. Я знаю ў замку скрыню,
У якой ляжыць Гарэшкавых сталоў начынне,
Пры тым нашыйнікі, сыгнеты, бранзалеты
І зброя дарагая - шаблі, пісталеты.
Маёмасць добра захавана ад растраты,
Вам, пані Зофія, належыць скарб багаты.
Яго бярог, як вока, я - чаго таіцца?
Ад маскалёў ды і ад вас, паны Сапліцы.
Апроч таго я маю торбачку сваіх дукатаў,
Сабраных мною з падарункаў і зарплаты.
Я думаў, калі замак вернецца к нам зноўку,
За гэты грош направіць мур і абмалёўку.
Спатрэбіцца ён вам у гаспадарцы новай,
Дык к вам звярнуся, пан Сапліца, з прапановай:
Дазвольце жыць пры вас, пад панінай аховай
Гарэшкаў трэцяе ўжо нянчыць пакаленне.
Як будзе ў пані сын, прывіць яму уменне
Сцізорыкам валодаць. Войны надыходзяць,
А ў час ваенны хлопчыкаў жанчыны родзяць".
Ледзь словы гэтыя сказаў стары Гервазы,
Калі паважным крокам надышоў Пратазы,
Схіліўся і дастаў з-за пазухі паперы.
Там панегірык быў вялізарны без меры,
Напісаны сяржантам з сённяшняй нагоды.
Раней пісаў ён рыфмай у сталіцы оды,
Пасля уздзеў мундзір ды ўсё быў белетрыстам.