I нават кароль дазволiў прадэманстраваць пры iм навамодную лухтамельшчыну, нешта накшталт штучнай навальнiцы пад назвай электрычнгасць: пры ўсiм двары нейкi мужчына пашараваў бутэльку, i -- грымнула навальнiца, пасыпалiся iскры, i на яго вялiкасць, як кажуць, гэта зрабiла неабыякое ўражанне. Немагчыма сабе ўявiць, што ягоны прадзед, той сапраўды вялiкi Людовiк, чыё пераможнае караляванне Бальдзiнi яшчэ меў шчасце застаць, дазволiў бы ткое смяховiска ў сваёй прысутнасцi! Алек такi вось дух новага часу, i дабром усё гэта не скончыцца.
Бо ўжо калi дазволена без нiякага сораму дзёрзка паняверыцца ў аўтарытэце царквы Божай; бо калi пра не менш багадайную манархiю i свяшчэнную асобу караля гаворыцца проста як пра змену пазiцый у цэлым каталозе iншых формаў кiравання, якiя можна выбiраць на свой густ; бо калi, нарэшце, дапялi да таго, што самога Бога, асабiста Усемагутнага Госпада абвяшчаюць лiшнiм i на поўным вам сур'ёзе кажуць, што парадак, маральнасць i шчасце на зямлi можна змыслiць i без Яго, проста дзякуючы, прыроджанай маралi i розуму самiх людзей... о Божа, Божа! -- тады якое ж вам тут дзiва, што ўсё ляцiць дагары нагамi, i норавы, i норавы ўшчэнт, збэсцiлiся, i чалавецтва наклiкала на сябе кару Таго, Каго яно адмаўляе. Гэта дрэнна скончыцца. Вялiкая камета I681 года, з якое яны жываты рвалi, якую яны лiчаць проста кучай зорак, была папераджальнай азнакай Гасподняй, бо яна -- цяпер дык мы ведаем -- прадказала век распусты, распаду духоўнай, палiтычнай i рэлiгiйнай багны, якую чалавецтва самое сабе стварыла i ў якой яно калi-небудзь загразне i дзе пышным цветам закрасуюць толькi такiя махровыя i смярдзючыя балотныя кветкi, як гэты, няма на яго здыхаты! -- ваш Пелiсье!
Стары Бальдзiнi стаяў каля акна i ненавiднымi вачыма глядзеў на раку пад касымi промнямi сонца. Пад iм вынырвалi грузавыя лодкi i павольна плылi на захад да Новага моста i да прыстанi каля галерэяў Луўра. Нiводная з iх тут не падымалася ўгору супроць плынi, яны збочвалi ў рукаў ракi па той бок вострава. А тут усё мкнулася толькi мiма, парожнiя судны i наладаваныя, веславыя лодкi i рыбацкiя пласкадонкi, рудая ад бруду вада i вада з залатым адлiвам,-- усё памыкалася ўпрочкi, спакваля, шырока i нястрымна. А калi Бальдзiнi глядзеў унiз пад сабою, уздоўж сцяны дома, яму здавалася, што паток вады уцягвае ў сябе апоры моста, i ў яго круцiлася галава.
Купля дома на мосце была памылкай, i паммылка дубэльтам -- купляць ягго на заходнiм баку. I вось цяпепр у яго заўсёды перад вачыма рака, якая iмкнецца прэч, i яму здавалася, што ён сам, i яго дом, i яго нажытае за дзесяткi гадоў багацце таксама сплываюць прэч, як вось гэтая рака, а ён занадта стары i слабы, каб выстаяць супроць магутнага плыву. Часам, выбiраючыся па справах на левы бераг у квартал каля Сарбоны або каля царквы Св. Сульпiцыя, ён iшоў праз востраў i не па мосце Сэн-Мiшэль, а даў-жэйшай дарогай -- праз Новы мост, бо гэты мост не быў збудаваны. I тады ён спыняўся каля ўсходняга парапета i глядзеў уверх па цячэннi, каб хоць раз убачыць, як усё iмкнецца яму насустрач; i на некалькi хвiлiнак аддаваўся салодкiм марам пра тое, як iнтэрас яго працвiтае, сям'я дабрашчасцiцца, жанчыны не даюць яму праходу i яго маёмасць, замест таго каб сплываць, усё расце i падрастае.
Але потым, калi ён падводзiў вочы крыху ўгору, ён бачыў за нейкiх сто метраў свой уласны дом, высока на мосце Мяняйлаў, пепракошаны i цесны; ён бачыў вокны свайго кабiнета на другiм паверсе i самога сябе, там, каля акна, як вось ён глядзiць унiз на раку, на ваду, якая сплывае прэч, як вось цяпер. I на гэтым цудоўная кроза канчалася, i Бальдзiнi, на Новым мосце, адварочваўся, больш прыгнечаны, чым быў, больш прыгнечаны, чым цяпер, калi ён адвярнуўся ад акна, падышоў да пiсьмовага стала i сеў.
Перад iм стаяў флакон з духамi Пелiсье. Залацiста-бурая вадкасць пералiвалася ў сонечным святле, была празрыстая, без следу хоць якой каламуцi. Яна выглядала абсалютна нявiнна, як светлая гарбатка,--i ўсё ж акрамя чатырох пятых спiрту ў ёй бала адна пятая таямнiчай сумесi, якая магла перавярнуць цэлы горад. Гэтая сумесь, у сваю чаргу, складалася, падобна на тое, з трох або трыццацi розных рэчываў у нейкiх вельмi пэўных (з бясконца магчымых) аб'ёмных суадносiнах адно з адным. Гэта была душа парфумы -- калi, кажучы пра парфуму гэтага халоднага як лёд прадпрымальнiка Пелiсье, выпадае дарэчы згадваць душу,-- i яе склад трэба было цяпер высветлiць.
Бальдзiнi добранька высмаркаўся i, крыху счакаўшы, апусцiў жалюзi на акне, бо адкрытае сонечнае святло шкодзiць любому пахучаму рэчыву i любой больш-менш далiкатнай кампазiцыi пахаў. З шуфляды ён дастаў свежую белую хусцiнку i расправiў яе. Пры гэтым ён адкiнуў галаву далёка назад i затулiў нос -- крый Божа ўлавiць похапкам з бутэлькi першае неасцярожнае нюхальнае ўражанне. Духi трэба нюхаць у iх свабодным, лятучым стане i анi ў якiм разе не ў канцэнтраваным. Ён змачыў некалькiмi кропелькамi хусцiнку, памахаў ёю, каб выветрыць алкаголь, а потым наблiзiў да носа. Трыма вельмi кароткiмi поцягамi ён увабраў у сябе пах, нiбы гэта быў парашок, тут жа выдыхнуў яго, памахаў рукою, наблiжаючы да сябе паветра, яшчэ раз прынюхаўся, зрабiў у заключэнне глыбокi ўдых i павольна, раз-пораз затрымлiваючы дыханне, выдыхнуў паветра, нiбы выпускаючы яго на доўгую плоскую лесвiцу. Ён кiнуў хусцiнку на стол i адвалiўся на бiла крэсла.