— Ану. ...тваю маць, недабітая бандытка, кладзіся!
Лена пакорна ўпала носам у бульбу, закрыла рукамі вушы, патыліцу і адчула, што ў яе агалілася сцягно. Дзяўчына хуценька пацягнулася рукой, каб паспець адзёрнуць сукенку, але ў гэты якраз момант бабахнуў стрэл, і яна аж падскочыла.
Дэц ботам перавярнуў дзяўчыну тварам уверх і над трупам закурыў яшчэ раз. Прыгледзеўся. Толькі цяпер паліцай убачыў, што забітая яшчэ амаль дзяўчынка — і стала бы меншая.
— А ладная, зараза!..— паківаў галавой.
Раптам стала яму весела:
«Надаела мне жыць!..» Бачыш ты яе?.. Ха!.. Паліцай пакрочыў да камендатуры, стараючыся не ступаць на мокрыя груды, каб не брудзіць ботаў. Паклікаўшы яўрэя-перакладчыка, загадаў:
— Бяры, жыдзе, лапату, марш туды і закапай яе!.. Не лянуйся толькі, глыбока завалі!.. Ды памятай: я шчэ да цябе, рыжая морда, дабяруся, шчэ прыпомню табе тваё ашуканства, юда!.. Ты шчэ не на балоце?.. Адна нага твая тут, другая — там, рук-цук, бягом!..
11.
Толькі пасля вызвалення, калі Дэц на допыце паказаў следчым, дзе закопана дачка Юлька Дзянісіка, яе перавезлі на могілкі да папоўцаў.
АДГАЛОСКІ ГІСТОРЫІ
Пасля першай сусветнай вайны буржуазная Польшча паспрабавала цераз праваслаўнага мітрапаліта Георгія ўзрадзіць у Заходняй Беларусі уніяцтва. Гэта выклікала пратэст сярод духавенства. Мітрапаліт у 192З годзе быў забіты. Яго застрэліў архімандрыт Смарагд з Бялявіч (цяпер Мастоўскі раён Гродзенскай вобласці), пасля чаго насаджваць уніяцтва ў нас паны перасталі.
Мне ўдалося знайсці жывога сведку тых падзей — Веру Міхайлаўну Красько. Вось што яна расказала.
«Сама я родам з Бялявіч і айца Смарагда ведала надто добро. У міру называўся ён — Павел Латышэнко. Адкуль узяў такое імя? Кажуць, дарагі камень е такі. Бацько меў прыход у нашых Бялявічах. Калі ж стары Латышэнко памёр, на яго месцо напрасіўся сын. Але ён быў не просто бацюшко, а архімандрыт, але — во, прыехаў у глухую вёску, замест таго, каб архірэя ў Гродне дабівацца. Я тады была падлеткам, яму прыслужвала. Такі высокі чорны халасцяк...
Калі варшаўскі мітрапаліт дамовіўся з Пілсудскім на тую вунію, то знайшліся такія свяшчэннікі, што падаліся на панскую руку. Як ты ўжэ да такого прынясеш дзіця хрысціць ці маладыя прыедуць вянчацца, то поп-уніят за польскі малебен не толькі грошай не бярэ, а шчэ і сам даплаціць людзям — во быў фокус, дальбо! Праўда, да іх мало хто з людзей ішоў — каму хочацца веру сваю прадаваць?! А Смарагд не знаходзіў сабе месца. Да ці толькі ён!..
Бывало, сабяруцца ў плябані бацюшкі з цэлай акругі, зачыняцца ў велькай хаце. Падкрадзешса да дзвярэй, вухо прыставіш, а яны ўсё пра штось — ду-ду-ду-ду!- I архірэй часто прыязджаў на гэто, яго добро памятаю, бо меў язву і прыходзілася ўладыцы страву варыць аддзельно.
Потым, калі Смарагд выцягнуў лёс забіць таго мітрапаліта, то захацеў падкупіць на гэто бацюшку з Сацілавіч. Узяў много-много грошай, склаў іх у пачак, як цагліну, запакаваў у газету, пшагатам абвязаў і з пісьмом паслаў мяне.
Прыйшла я ў Сацілавічы, а бацюшко іхні паехаў у лес па дровы. Доўго я чакала на падворку, аж сонцо стало хіліцца к захаду. Нарэшце прыязджае. Сперша каня распрог, хамут схаваў, рукі выцер і толькі тагды ўзяў маю пасылку.
Маладая матушка, як прачытала цераз мужава плячо тое пісьмо, як пачне, як пачне плакаць і цалаваць яго, то, паверце, я шчэ ніколі не бачыла, каб баба так мілавала мужчыну — аж брыдко было глядзець! Сацілаўскі бацюшко супакоіў яе, пакурыў, падумаў — туды-сюды, туды-сюды пахадзіў, а тагды спаліў тое пісьмо, напісаў новае ды аддаў мне з пакункам — нясі назад.
Вяртаюся я, а Смарагд выйшаў з вёскі і ўжэ здалёк мяне выглядае. Так, бедны, нерваваўся, што мама яму наварылі падабедак, наварылі абед, а ён на ежу і не глянуў. Ці баяўся, што я з грашыма ўцяку, ці што бандзіты мяне аграбяць,— хто яго ўжэ ведае. Так бедны нерваваўся.
— Ну, вярнулася?! — падскочыў да мяне і аж пацалаваў.
Тады выняў з той пачкі 25 злотых ды гаворыць:
— На, Вера, табе за фатыгу. Няхай тато закажа табе самыя лепшыя чаравікі!..
Чаравікі каштавалі 15, шчэ 10 злотых засталося...
Калі я вярнулася з Сацілавіч, Смарагд на другі дзень пачаў з намі развітвацца ды гаварыць, што хутко пра яго пачуем, што ўсе газеты будуць пісаць, а ён сам сядзе ў турму.
Сказаў так мужыкам, бы загадку загадаў, і сам паехаў. А праз тыдзень вяртаецца памешчыкаў сын з горада ды гаворыць: