Мы ўсе, – што ў той ці iншай меры "... упалі й пакланіліся..." – пaвінны на гэтым своеасаблівым ТРЫБУНАЛЕ i ў час падрыхтоўкі да яго паспрыяць не только удасканаленьню правах нормаў – міжнародных i нацыянальных, – але найперш дараваць у с i м , хто саграшыў у мінулых катастрофах гicторыі, i пакаяцца ў грахох у л а с н ы х .
У Менску, 25 лютага 1992 г.
Ініцыятыўная група.
У г.Уладзiмiру, што на 200 км. на усход ад Масквы, 24 – 31-га студзеня 1993 г. праходзiла мiжнародная канферэнцыя пад назвай "Нюрнберг-2". Мэта канферэнцыi – утварэнне Мiжнароднага аргкамiтэта (МАК) дзеля правядзення Мiжнароднага Суду над камунiстычнай iдэялогiяй, якая прапагандуе класавую нянавicць i культ гвалту над камунiстычнай сiстэмай, якая заняволiла народы i прывяла да генацыду многiх з iх; над КПСС i камунiстычнай наменклатурай.
Я прадстаўляў Беларусь на гэтай канферэнцыi (разам з прадстаўнiцай праваахоўчай арганiзацыi з Крычава) i лiчу сваiм абавязкам распавесцi пра падзеi, якiя адбывалiся на гэтым незвычайным форуме.
"Нюрнберг-2" – гэта першая канферэнцыя пасля 2-й сусветнай вайны, прысвечаная падpыхтоўцы Суду над камунiзмам (нагадаю Нюрнберскi працэс (cуд) над фашызмам). Неабходнасць такой канфеpэнцыi даўно выспела i невыпадкова; яна праводзiлася з удзелам дзяржаў СНД, Прыбалтыкi i Усходняй Еўропы – дзяржаў, якiя найбольш пацярпелi ад камунiзму.
Аб iнiцыятарах i складзе ўдзельнiкаў. Iнiцыятыва iшла ад Выканкама арганiзацыi правоў чалавека ў СНД разам з Расiйскiм Устаноўчым Саюзам (РУС). Таму, зразумела, найбольш было расiян: НТС – 1, ДПР – 2, ХДСР – 1, Мемарыял – 2, Рух салдацкiх мацi – 9, Массавет – 1, Кансерватыўная партыя – 1, НФ – 1 i г.д. – усяго 41 ч. Польшча – 1 (Партыя Свабоды), Лiтва – 1 (Лiга Свабоды), Беларусь – 2 (НДПБ i Праваахоўчая арганiзацыя), Эстонiя – 1 (Праваахоўчая арганiзацыя), Румынiя – 1 (Камiтэт за правы чалавека), Украiна – 4 (Мемарыял) i 1 – (УРП).
Нягледзячы на колькасную перавагу расейцаў, галасаванне было вельмi бурным i часта вынiкi былi на карысць гасцей, бо лiчыўся толькi адзiн голас ад дзяржавы.
У сваiм уступным слове, старшыня iнiцыятыўнай групы Юры Лiстоў сказаў, што спешка ў правядзеннi канферэнцыi абумоўлена пагрозай адраджэння камунiстычных арганiзацый. Дзеля правядзення будучага суду над КПСС, камунiстычнай iдэалогiяй i камунiстычнай сiстэмай – "мы павiнны стварыць у першую чаргу ГАСПАДАРЧЫ орган", – падкрэслiў ён.
Трэба было разгледзець два прапанаваныя аргкамiтэтам падыходы да будучага Суду. Першы – звярнуцца да ўрадаў пацярпелых краiн i на дзяржаўным узроўнi правесцi будучы Суд. Але iснуе вельмi просты аргумент супраць гэтага варыянту: а цi згодзяцца былыя партапаратчыкi – ельцыны, краўчукi, бразаўскасы i г.д. капаць пад сабой яму? Пэўна ж – не. Другi падыход – МАК збiрае з аўтарытэтных асобаў Мiжнародны грамадскi Суд (МГС) з дыслакацыяй у Нюpнбергу i дабiваецца яго прызнання ААН, iншымi мiжнароднымi арганiзацыямi, грамадскасцю i ўрадамi дзяржаў. Гэты Суд квалiфiкавана, у адпаведнасцi з мiжнародным правам, Канстытуцыямi адпаведных краiн, разглядвае злачынствы КПСС. Тыя матэрыялы МГС, па якiх патрабуюццца юрыдычныя санкцыi, павiнны быць перададзены Вярхоўным Судам дзяржаў i мiжнароднуму Суду ў Гаазе, ААН дзеля прыняцця мер.
У спpэчках па гэтых пытаннях канструктыўна выступiў прадстаўнiк РУСа юрыст, маёр юстыцыi ў адстаўцы Н.Н.Новiкаў. Ен прапанаваў трэцi варыянт, сутнасць якога ў тым, што, каб арганiзаваць Суд над КПСС, неабходна прыняць мiжнародны статут, як гэта было ў Нюрнбергу i прапанаваў звярнуцца да дакументаў мiжнароднага права. Яшчэ ў 1907 г. ў Гаазе была пpынятая канвенцыя, ратыфiкаваная 33-ма дзяржавамі. Згодна яе, дзяржавы могуць стварыць незалежную камiсiю, на якую кладзецца аб'ектыўнае разрашэнне гэтых пытанняў. Далейшы магчымы ход дзеянняў наступны. Неабходна збiраць крымiнальныя матэрыялы ў кожнай дзяржаве i ўжо потым выходзiць на мiжнародны Суд. Сп. Новiкаў выказаўся з недаверам аб магчымасцях грамадскасцi ў працэсе "Нюрнберг-2".
Юры Лiстоў у сваю чаргу адзначыў, што ўся судовая ўлада знаходзiцца ў руках наменклатуры, i таму неабходна, каб была паралельная юрыдычная сiстэма, якая закладзена ў другiм варыянце.
У вынiку абмеркавання, большасць выказалася за сiмбiёз другога i трэцяга варыянтаў. Потым было пpаведзена галасаванне за стваpэнне МАК, дзейнасць якога будзе накiравана на ажыццяўленне выпpацаваных падыходаў да Суду. Станоўчае pашэнне было пpынята большасцю галасоў.