Таксама i Фёдар Мiхайлавiч Дастаеўскi – выдатны рускi пiсьменнiк, але продкi ягоныя паходзяць з Брэстчыны. I, наадварот, Наталля Арсеньева, руская па нацыянальнасцi зрабiла значны ўклад у беларускую лiтаратуру.
Цiкавыя выказваннi адносна небяспекі рацыяналістычнай ідэалогіі ёсць у iдэолагаў расейскай нацыяналiстычнай арганiзацыi "Русское национальное единство (РНЕ)", хаця дзейнасць гэтай арганiзацыi выклiкае даволi неадназначную рэакцыю. Так, адзін з ідэолагаў РНЕ кандыдат тэхнiчных навук сп. С.Уладзiмiраў, падкрэслiваючы сувязь мондыялiсцкай iдэi адзiнай сусветнай нацыi з лiберальна-дэмакратычнай мадэллю адкрытага грамадства, адзначае, што гэта "дазваляе мiжнароднай фiнансавай элiце кантраляваць усе палiтычныя i эканамiчныя працэсы любой краiны" (Русский порядок // 1994, N6-7).
З мэтай дыскрэдытацыi нацыянальнай iдэi некаторыя iдэолагi лiберальнай дэмакратыi пры любой магчымасцi любяць параўноўваць нацыяналiзм з фашызмам. Для прыкладу дастаткова зазiрнуць у газету лiбералаў "Господин Народ" (1991, N12, стар.9.)
Я веру, што гэты брудны прыём, як i ўсё нячыстае, рана цi позна будзе выкрытым, а нацыянальнае адраджэнне нацый стане незваротным і пераможным працэсам.
Хацелася б на заканчэнне нагадаць пра выпадак з зямнога жыцця Iсуса Хрыста, які вельмі яскрава ілюструе разглядваемую праблему: "Нячысты паказвае Яму ўсе царствы Свету i кажа яму: усё гэтае дам Табе, калi, упаўшы, паклонiшся мне" (Мацвей 4:8,9). Але Збаўца не спакусiўся на заклiкi д'ябла. Дай Бог i нам вытрымаць i не спакусiцца.
Раздзел 4. Хрысціянства і нацыяналізм
У папярэднім раздзеле была выказана краевугольная думка: кожны народ мае нацыянальны iнстынкт, якi дадзены яму ад прыроды, а дакладней, ад Бога. У беларусаў такi iнстынкт таксама ёсць i праяўляецца ён у неўмiручасцi народных традыцый, фальклору, асаблiвасцях характару беларусаў, унiкальнасцю беларускай мовы.
I.Iльiн пiсаў, што "нацыянальная асаблiвасць па-свойму ўяўляе Дух Божы i праслаўляе Госпада..таму думка патушыць гэтую рfзнастайнасць (што спрабавалi зрабiць бальшавiкi – А.А.), можа нарадзiцца толькi ў духоўна мёртвай, хворай душы". Менавiта такая задумка ёсць спараджэнне душы злой i зайздроснай – усё роўна цi iмкнецца гэтая хiмера вайной падмяць пад сябе ўсе народы (нямецкi нацыянал-сацыялiзм) цi растварыць усе нацыянальныя культуры ў бясколернасцi i адсутнасцi разнастайнасцi (мондыялiзм, савецкi камунiзм). Адзначу, што i першае i другое не ўласцiва беларускай ментальнасцi. Наш народ, хаця й не меў працяглы час як нацыя нейкай вызначальнай назвы (русiны-лiцвiны-тутэйшыя-беларусы), тым не менш меў свой твар: iмкненне да незалежнасцi, да захавання сваiх традыцый, сваёй рэлiгii i iншых атрыбутаў таго, што мы азначылi як нацыяналiзм. У сувязi з тым вельмi дарэчы прывесцi трапныя словы не ўсiм вядомага цяпер хрысцiянскага фiлосафа Н.А.Кляпенiна: "Национализм это дар, данный целому народу и поэтому связывающий его, несмотря на индивидуальные различия людей, в единое целое. Как для отдельного человека правильный христианский путь заключается в развитии своего дара, так и для народа в развитии общего, всенародного дара. Целый народ более сложное явление чем отдельный человек. Поэтому и его дар более сложен и служение этому дару труднее. Но сущность служения остаётся одинаково оправданной“ ("Мысли о религиозном смысле национализма", Путь, Париж, 1927 г.).
З сутнасці сказанага, падкрэслю – сапраўдны нацыяналiзм не супярэчыць усяленскасцi. Наадварот, шлях да ўсяленскага кладзецца толькi праз нацыянальнае. Касмапалiтызм – пазiцыя тых людзей, што лiчаць сябе па-за нацыяй – на самай справе магчымы толькi ў iндывiдуальным развiццi кожнай нацыi. А што ёсць хрысцiянства? Хрысцiянства – гэта любоў, якая пашыраецца да ўсiх людзей, зблiжае iх; яно ўключае ўсю паўнату ўсяленскай любовi. Самае каштоўнае ў хрысцiянстве тое, што яно сцвярджае iндывiдуальнасць асобы. А нацыяналiзм – гэта iдывiдуальнасць цэлага народа i любоў да гэтай iндывiдуальнасцi. Такiм чынам, калi мы звяртаемся да нацыяналiзму, то яго сутнасць благаслаўляецца менавiта рэлiгiяй – сутнасць як любоў да iндывiдуальнасцi вышэйшага ўзроўню (па маёй класiфiкацыi). Як i звычайная любоў да бацькоў, да сям'i, да сяброў, нацыяналiзм ёсць пэўная ступень раскрыцця ўсяленскай любовi. Нацыяналiзм – асобы дар дадзены Богам цэламу народу, i ён – гэты дар – укладзены ў кожнага чалавека свайго народа i таму сцвярджаецца хрысцiянствам – вось у чым рэлiгiйная сутнасць нацыяналiзму.