— Адпачнем трошкі...
Вуліца, што цягнулася па-над самым прыберагам, мала чым была падобна на гарадскую. Рудая ад пылу трава схавала неглыбокія каляіны, і вуліца нагадвала стаптаную восеньскую пожню. Худая, з бруднай жаўтаватай поўсцю каза пасвілася на ланцужку. Калі жывёліна матляла галавою, ланцужок звінеў, і маладыя кураняты, што грабліся на пясчанай выспачцы, спалохана квохкалі.
3-за цаглянай сцяны выйшла маленькая дзяўчынка. Яна спынілася, трохі пастаяла і зноў пайшла, але неяк няроўна, хістаючыся, закрыўшы твар рукамі. Ёй было можа гадоў дзесяць. Вялікія хлапчукоўскія чаравікі, насунутыя на босыя ногі, не пасавалі да новага шэрага плацейка.
— Ты чаго плачаш, дачушка? — запыталася Сцепаніда.— Пакрыўдзіў хто?..
Дзяўчынка апусціла рукі. Брудныя пісягі на шчоках скрывіліся, змоклыя павекі задрыжалі, і дзяўчынка зноў зайшлася ў плачы.
— Хто цябе пакрыўдзіў? — спагадліва запыталася і Марыля.
— Ка-арткі згубі-іла-ааа...
— Якія карткі?
— Хле-еебныя... на хлеб... Што ж цяпер будзе?!
— Не плач ты. Не плач! Неяк будзе, — Сцепаніда пагладзіла дзяўчыніку па галоўцы, пакорпалася ў кішэні свайго жакеціка і выцягнула карткі.— Можа гэтыя? Паглядзі...
Дзяўчынка перастала церці вочы, паглядзела на карткі і засмяялася скрозь слёзы.
— Ага, гэтыя... Ой, дзе вы іх знайшлі?..
Яна схапіла карткі і кінулася бегчы, потым азірнулася, памахала рукой і нешта казала, але што — не чуваць было.
Марыля разгубілася. Яна бачыла, што Сцепаніда аддала дзяўчынцы свае карткі. Месяц толькі што пачаўся, як жа яна жыць будзе? Ды яшчэ Пятрусь прыедзе са шпіталю...
Яны зноў пайшлі па вуліцы. Марыля ўвесь час адчувала сябе ў нечым вінаватай перад Сцепанідай, быццам гэтая жанчына зрабіла нешта такое, што магла і абавязана была зрабіць яна, Марыля. У Марылі не было пры сабе картак, і аддаць іх той дзяўчынцы яна не магла, але яна лаяла і папракала сябе за тое, чаму яна была толькі маўклівым сведкам, калі ратавалі чалавека ў бядзе. Чаму толькі сведкам?..
Дапамагаючы Сцепанідзе развешваць бялізну ля зямлянкі, Марыля ўвесь час думала пра гэта.
Зямлянка стаяла крыху воддаль ад вуліцы. Сцепаніда пабудавала яе ў апошні год вайны. За два гады дах зямлянкі асеў, цагляны задымлены комін асыпаўся. 3-пад зямлі павытыркаліся дошкі. Марыля пакратала вугал дошкі, запыталася, каб не маўчаць:
— Аполкамі, здаецца, абшывалі?
— Аполкамі.
— I мы таксама аполкамі. Але цяпло не трымаецца... Дрэннае гэта жыллё — зямлянка...
— Якое гэта жыллё, — махнула рукою Сцепаніда.
— Можа пазыку вам узяць ды будаваць хату?
— Не ўжо, дачушка. Калі з Петрусём што здарыцца, то няхай мяне ў гэтым сутарэнні і пахаваюць...
— Нашто ж гэтак! — шчыра зйгаварыла Марыля. — Пятрусь прыедзе, дык вы ў адзін год адбудуецеся...
— Каб жа словы твае спраўдзіліся. Усе мае думкі пра тое.
Яны ўсталі з прызбы. Марыля ўскінула сумку на плячо. Сцепаніда паспрабавала дапамагчы ёй і войкнула:
— А божухна!.. Цяжар які!..
— Не, што вы! Зусім няцяжка, падпісчыкаў пакуль малавата,— I спахапілася: — Ай-яй! Чуць не забыла: вам жа выклік яшчэ!
— Які выклік?
— Каб у выканком заўтра прышлі. — Марыля поркалася ў сумцы.— Дзе ж ён? А-а, вось, знайшла.
— Навошта я там спатрэбілася? — Сцепаніда нерашуча разгортвала акуратна складзеную паперку. — Можа пра Петруся што благое... Я дык гэтай паперы цяпер баюся...
— Што вы, цётачка! Кажуць, дзяржава дапамогу пацярпеўшым ад вайны аказвае. Можа што-небудзь і вам прызначаць?
Сцепаніда пакруціла галавой,
— Наўрад. Дзяцей малых у мяне няма... Вунь з дзецьімі колькі пагарэльцаў засталося...
— Многа, ой, як многа, — згадзілася Марыля, а сама думала пра іншае: як дапамагчы Сцепанідзе? Яна ведала, што Сцепаніда працуе ў краме вартаўніком. Які там заробак? А цяпер карткі аддала чужому дзіцяці... Можа свае ёй аддаць? Ды не возьме яна. Можа самой схадзіць у гарадскі аддзел гандлю і расказаць, як было ўсё?
Няхай дадуць новыя карткі...
Сцепаніда, нібы адгадала Марыліны думкі, папрасіла:
— Ты не бяры толькі нічога да галавы, дачушка. Заўтра да сваякоў на вёску паеду, харчоў прывязу... Ну, ідзі здарова.
Яна выцягнула з-пад дошкі невялічкі замочак, павесіла яго на клямку, не замыкаючы на ключ.
Рабілася гэта дзеля таго, каб кожны, хто падыйдзе да зямлянкі па якой патрэбе, ведаў: гаспадыні ў хаце няма.
Сцепаніда пайшла на вуліцу не адразу, яна пастаяла яшчэ трохі ля кляновай прысады. «Як жа гэта не пашанцавала Петрусю... На міне падарваўся. У партызанах быў — абмінула куля. Усю вайну прайшоў... І такое выпала... Неасцярожны! I ў маленстве быў такі...»