— На словах! — сказала, як адсекла, Марфа.— Скажы, які ж гэта ён муж, калі не можа жонцы нават сукенку справіць... Глядзі,— яна паказвала пальцам на кофтачку, на сукенку, што былі апрануты на Нэлі, і ўедліва пыталася:
— Хто гэта табе справіў? Ён? А гэты капрон? А туфлікі? Усё я хрыбтом сваім. Але нашто ж я ўсё гэта кажу? Ці ж ты слухаеш мяне? Усёроўна ж матка благая...
Марфа пляснула далонямі, заківала галавой, лемантуючы, быццам перад ёй было не менш, як два нябожчыкі.
— Ай-яй-яй! Людцы, родныя! Ды што ж гэта робіцца! Жонка сукенку новую хоча мець, а муж забараняе! Абадранкай хадзі, жоначка!.. Пятнаццаць гадоў вучылася!.. Я табе кажу: кідай. Чаго ты прыліпла да яго?
Нэля заплакала.
— Мама, што ты гаворыш! Алеську без бацькі пакінуць?
— Ты таксама без бацькі вырасла. Дрэнна табе было? Нашто той бацька. Мала мужчын ёсць? Абы грошы былі...
Убачыўшы, як уздрыгваюць Нэліны плечы, Марфа адчула на момант, што ёй шкада дачку, але тут жа схамянулася. «Нічога, няхай паплача, другі раз разумнейшай будзе, матку паслухае. А таму ашуканцу я яшчэ пакажу...»
Марфа была вельмі злосная на свайго зяця: ён ашукаў усе яе спадзяванні. Прайшлі адны выбары, прайшлі другія, а Петруся Крыніцу ніхто дэпутатам не абраў. Яна лічыла, што Пятрусь яе абхітраваў.
— А я гляджу, чаму гэта мне ўсё сны нядобрыя сняцца, — хаваючы ад дачкі бляск вачэй, гаварыла Марфа.— Нікому на свеце не веру, а снам веру... Снілася мне, што дачку нараджу, — ты нарадзілася. Сніла вялікія грошы — знайшла... Па каханню цяпер толькі дурні жэняцца. Ды яно, калі сказаць праўду, ніякага кахання на свеце няма. Інтарэс ёсць! Я табе такога чалавека знайду! Толькі скажы.
Шырокі твар Марфы расплыўся, губы салодка прыцмокнулі.
— А ўчора мне што снілася! Быццам ты стаіш на высокай гары, а да цябе чалавек ідзе — прыгожы такі. Спыніўся ён гэта ля цябе, а да яго машына такая бліскучая: фыр-р-ррр!.. I ракаў бачыла чырвоных. Гэта да шчасця праз слёзы...
I дадала ўжо строга:
— Не плач, не надрывай сэрца. Цяпер свет такі: разумныя людзі ўсе так жывуць... Перабірайся да мяне. Адсюль і ў школу бліжэй...
Нэля нічога не адказвала. Плечы яе, па якіх рассыпаліся каштанавыя валасы, калаціліся ад прыглушанага плачу.
Дзверы нечакана адчыніліся, і ў пакой увайшоў Фурс. Ён быў без пінжака, у белай кашулі, пры гальштуку. Здзівіўся:
— Не ведаў, што вы тут!.. Вы так папрыгажэлі!..
Марфа позіркам загадала яму выйсці і паабяцала:
— Мы зараз прыдзем! — I калі Фурс выйшаў з пакоя, дадала: — Далікатны, сволач гэтая. Без нажа зарэжа. I ўсміхаецца яшчэ...
Седзячы за сталом, дзе было шмат незнаёмых людзей, Нэля адчувала, што ад сэрца яе патроху адыходзіць туга. «Што ж, жыццё ёсць жыццё. Я там плакала, а тут, у суседнім пакоі, за сцяной, людзі весяліліся, радаваліся. Чаму я такая нешчаслівая?»
Прыгадала размовы Петруся пра экзамены і адчула, што ў сэрцы закіпае злосць. Гэта ж лепшыя гады пройдуць!..
Па прасторнаму пакою насіліся п’яныя пары — танцавалі нейкую вар’яцкую польку. Хрыпата надрываўся патэфон. Фурс падышоў, запрасіў на танец. Яна танцавала з ім, забыўшыся на ўсё — на свае думкі, на Петруся, на Алеську — і была амаль п’яная, хоць нічога і не піла.
18
Стоячы ля акна, Сцепаніда ўглядалася ў вечаровыя змрокі. Моцны вецер, што круціў цэлы дзень, амаль сціх, і галіны старой таполі за акном ляніва гойдаліся, быццам стомлены чалавек махаў рукамі на недарэчную прапанову: «Адчапіцеся, адчапіцеся...» Ружавела неба, і стрэхі дамоў на фоне гэтай ружовасці былі чорныя, акрэсленыя выразна і чотка.
Па вуліцы прайшла жанчына, і Сцепаніда шчыльней прыціснулася да акна: «Мусіць, Нэля ідзе...»
Прыгледзеўшыся ўважлівей, Сцепаніда ўбачыла, што прыняла незнаёмую жанчыну за нявестку, і чамусьці ўзрадавалася гэтаму. У апошні час адносіны паміж ёю і нявесткай страцілі ранейшую сардэчнасць і цеплыню. Неяк нядаўна, ужо ўвечары, яна стаяла ў чарзе — па картках давалі крупы. 3 маленькіх дзвярэй, што вялі ў складское памяшканне, выйшла Марфа з незнаёмай жанчынай. Прыціскаючы да сябе ёмкі скрутак, Марфа казала той жанчыне, відаць, ужо заканчваючы гаворку:
— А ў маёй жа таксама няўдалы замуж. Ён інвалід... I цяжка беднай. Прыбяжы дахаты, усё зрабі па гаспадарцы, памый, звары... I яшчэ ён на яе шыі сядзіць...
У гэты момант чарга прасунулася наперад, Сцепаніду выціснулі з кутка далёка ад таго месца, дзе стаяла Марфа, і што яна казала далей — Сцепаніда ўжо не чула...
Марфа прыходзіла потым некалькі разоў: усё такая ж ласкавая, ліслівая. Сцепаніда хацела выказаць свацці ўсё ў вочы, ды стрымалася, перасіліла сябе. Але з таго вечара яна перастала верыць салодкім словам Марфы. I адносіны з нявесткай сталі іншымі. Сцепаніда заўважыла халаднаватасць з яе боку, і з болем у сэрцы адчувала, як знікае блізкасць паміж імі. Яна ўзваліла ўсю хатнюю працу на свае плечы, рабіла ўсё так, як хацелася нявестцы: бегала па крамах, варыла абед, перанесла свой ложак на кухню, а потым і зусім да суседкі — жанчыны мяккага і ветлівага сэрца, з якой пасябравала з першага дня жыцця ў гэтым доме. Яна ішла на ўсялякія ўступкі.