Непадалёку завыў воўк: «У-у-у…» Працягла, люта, самотна.
— Братка, мне страшна, — прамовіў Мацей. Янку і самому хоць воўкам вый. Але што зробіш?
— Не бойся, — супакоіў брата.
Спяць крыжакі. І іхні вартаўнік, здаецца, спіць. Апусціў на грудзі галаву. А калі вільнуць у кусты? Пасля як-небудзь выберуцца з лесу. Ваўкі непадалёку? Ці ж яны страшнейшыя за гэтых, двухногіх?
Янка штурхнуў Мацея плячом.
— Мацей, давай уцячом.
Не зводзячы вачэй з крыжака, Янка прыўзняўся. А той як гыркне:
— Куды?
Янка не разгубіўся.
— Рукі баляць. Павярнуцца нельга.
— Рукі? Зараз не будуць балець. Не будуць. Пачакай.
Крыжак устаў. Што ён задумаў? Ад яго ўсяго можна чакаць. Няўжо пачне біць?
Крыжак не стаў біць. Ён схапіў Мацея, пасля Янку, пасадзіў спінаю да спіны і лыкам звязаў іхнія рукі разам.
Адышоўся, сеў.
— Цяпер не будуць балець, — затросся ад смеху.
Называецца, уцяклі. Стала яшчэ горай. Вось і Мацей паскардзіўся:
— Яначка, рукі так баляць, што не вытрываць.
— Пацярпі. Татка дапаможа, — прагаварыў Янка, хоць і сам на гэты раз не паверыў, што дачакаюцца збавення.
Зірнуў на крыжака. Ніжэй, усё ніжэй хіліцца галава. «Каб цяпер якой доўбняй ці сукаванкай», — з нянавісцю падумаў.
І тут… Янка не паверыў сваім вачам. Каля крыжака вырасла як з-пад зямлі нейкая постаць. Узмах з-за вуха так, як непадатлівыя калоды колюць, і крыжак, нават не застагнаўшы, асунуўся.
Янка рвануўся, стараючыся падняцца.
— Сядзі, сядзі, мой хлопчык. — Да Янкавай галавы дакранулася шурпатая далонь.
Чый голас? Здаецца, бацькаў.
— Яначка…
Але, бацькаў. Выходзіць, дачакаліся збавення. А не верылася.
— Татка… — прамовіў Мацей.
— Ш-ш-ш… — шыкнуў бацька. — Цішэй.
— Ты адзін? — прашаптаў Янка.
— Са мною і Ясь, і ўсе нашы воі.
Бацька ціхенька свіснуў. З-за дрэў адна за адной сталі выбягаць цёмныя постаці. Міналі іх, спяшаліся туды, дзе крыжакі.
— Дзеці! Дзеці мае! — не тоячыся, прагаварыў бацька.
— Рукі баляць, — пажаліўся Мацей.
— Зараз. Зараз развяжу. Бацька ўкленчыў каля іх.
— Татка, чаму ў цябе рукі дрыжаць? — запытаў Мацей.
— Усё. Канец крыжакам, — пачуўся Ясеў голас.
Цёмная ноч ахутвала лес. Дзесьці выў адзінокі воўк.
Цётка з барадой
Мінуў час. Плячо, якое параніў Янку дзідай крыжак, загаілася. «На табе што на сабаку зажывае», — пасмяяўся з яго Мацей. Жыццё, як кажуць, ішло сваім парадкам.
Аднаго разу Мацей, Янка і Алеся сабраліся на Каўпаку, на гары, якая адразу за вёскай. Праўда, не там, дзе рэчка, а з другога боку.
Каля Каўпака зелянее балота. Яно называецца Камарова. Чаму так? Магчыма, таму, што камароў процьма. На гэтым балоце звычайна пасвяць кароў. Што ж, вёска абшчынаю жыве, і балота абшчыннае. Сама іхняя вёска складаецца з «дымоў», ці інакш, двароў, а таксама з дворышчаў. Па пяць — дзесяць сем'яў, звязаных сваяцтвам, уваходзіць у адно дворышча. Бывае, што ў дворышчы жывуць, як іх называюць, і «прышлыя» людзі. Яны з іншых краёў прыйшлі і звычайна селяцца ў асобных дварах, але сохі, косы, іншы інвентар ва ўсіх агульныя, бо і гаспадарку сумесна вядуць, і прадукты размяркоўваюць пароўну. Усе дворышчы, уся вёска складае адну абшчыну. І лес, і вада, і частка ворнай зямлі абшчынныя, сумесныя. З даўніх дзён так павялося. Вось і гэтае балота каля Каўпака абшчыннае. Ёсць яшчэ адно абшчыннае балота, дзе кароў пасвяць. Яно каля Шчары, там, дзе брод. Яго называюць Плытніцай. «Чаму Плытніцай?» — аднаго разу пацікавіўся Янка ў бацькі. Бацька паглядзеў на яго: «Сам не здагадаешся? Сказаць?» Ён усклікнуў, бо здагадаўся: «Не трэба. Там плытка. Там брод». «А чаму вёска Парэччам называецца?» — запытаў. «Некаторыя кажуць: таму, што каля рэчкі стаіць. Іншыя з імі не пагаджаюцца: каля нашай вёскі шмат парэчак», — прагаварыў бацька.
І праўда, шмат. І за рэчкаю, і каля вёскі, на балоце. Цяжка туды дабрацца. Але калі залезеш, то і сам ад пуза наясіся, і дамоў прынясеш.
Побач з іхняй вёскай яшчэ адна вёска — Васілевічы. Цікава глядзець на яе з Каўпака. Хаткі па грудках паразбягаліся, людзі соваюцца, на коніках пхнуцца. Многае ўбачыш з Каўпака, нават тую дарогу, якая праз Васілевічы вядзе ў Слонім. І гавары колькі хочаш, пра што хочаш. Ціха, ніхто не тузае, не кліча. Вось як сёння.
— Наш Алекса каторы дзень не ўстае, — першай распачала гаворку Алеся. — Мама яго з лыжкі корміць.
Слухаюць Янка і Мацей, затаіўшы дыханне, хоць і ведаюць, што Алекса не ўстае, што з лыжкі кормяць, бо так па ўсёй вёсцы гавораць. Ды ўсё роўна цікава.