— Татка не пускае, — паскардзіўся Мацей. — Злуе. За той хлеб, што для падарожнага.
— А я нешта яму прынесла, — пахвалілася Алеся.
— Што ты прынесла? — паціху запытаў Янка. Ззаду пачулася, быццам рэха:
— Што ж ты прынесла?
Янка азірнуўся — бацька. І маці каля яго стаіць. Алеся разгарнула ручнік, і ўсе ўбачылі круглы бохан, падобны на каравай.
— Хлеб прынесла. Сама пякла. Мама крышку дапамагла.
У бацькі прыўзняліся бровы.
— Гэта нам?
— У вас жа няма хлеба для падарожнага.
У Янкі так і часаліся рукі, каб за касу яе пацягнуць. Распускае язык. Хутка пра гэта погаласка пойдзе па ўсёй вёсцы.
— Вазьміце. Хлеб удаўся. Мяне мама пахваліла.
Янка ўбачыў, як пачырванела маці. Яе шчокі што агнём апякло. А бацька… Бацька, як і тады, у хаце, нібы паменшаў, паблажэў.
— Бярыце, — працягнула бохан Алеся.
— Мы ўчора спяклі. Ёсць на нашым стале хлеб, — нейкім не сваім голасам сказала маці.
Бацька ўзяў Алесю за плячо.
— Вось што, дзіця. Хлеб дамоў нясі. Нясі, пакуль я не ўзлаваўся. Ён і ў вашай хаце не лішні.
— Не злуйцеся. Пусціце Янку і Мацея на рэчку.
Нарэшце Янка здагадаўся, чаму Алеся хлеб прынесла. Для іх стараецца. А хацеў за касу…
— Нясі дамоў,— загадаў бацька.
Алеся павярнулася і пайшла нага за нагу, трымаючы бохан перад сабою.
Маці і бацька адышліся ўбок.
— Вазьмі ты іх з сабою. Не след адных у хаце пакідаць. Учора ў каморцы шукалі нейкую цётку з барадой. Каб ліха не было, — пачуў Янка, як сказала маці.
Бацька ўздыхнуў.
— І крыжакі, і змяя… Пасля гэткага немаведама што здасца.
— Вазьмі. Няхай з людзьмі пабудуць. Галодныя былі…
— Няхай ідуць, — нарэшце пагадзіўся бацька. Мацей, не стрываўшы, падскочыў, абхапіў яго за шыю. Бацька падкінуў Мацея ўгору, апусціў на зямлю.
Мацей неспадзявана заспяваў:
Ой, паехаў Халімон Рана поле араці. А забыўся Халімон Хлеба, солі ўзяці.Што ж, шчаслівы. Бацька дараваў. Добрага ніколі не замнога. Пэўна, да самай рэчкі салоўкам заліваўся б Мацей, ды іх дагнала запыханая Алеся.
— Я так бегла за вамі… Так бегла… Вас пусцілі?
— А як жа, — з гонарам сказаў Мацей.
Каля рэчкі ўжо распачалася работа. На вазах дзяўчаты, маладзіцы падвозілі камяні, скідалі ў горбу. Хлопцы, стаўшы ланцужком, адзін каля аднаго, падавалі камяні барадатым дзядзькам, якія масцілі, укладвалі іх на дно.
Маці адразу пабегла да жанчын, а бацька, крыху пастаяўшы, паўзіраўшыся, палез у раку, туды, дзе масцілі.
— Нам куды? — запытаў Мацей.
Невядома, што яны рабілі б, калі б не Ясь, добры, слаўны вой Ясь. Янка яшчэ раней заўважыў, што ён стаіць каля самай горбы камянёў, што ланцужок пачынаецца з яго. Карцела падысці, ды пабаяўся.
— Да мяне ідзіце, — паклікаў Ясь.
— Ідзіце да Яся, — гукнуў бацька.
Ён, закасаўшыся па калені, стаяў у рацэ. Рака ў гэтым месцы ўлетку неглыбокая. Дзе па калені, дзе па пояс. Але былі і яміны, вымытыя вадою.
— Янка, ну чаго сталі? — зноў крыкнуў Ясь. — Просім на талаку, а не то за чупрыну павалаку.
Яны падбеглі да яго. Ясь, кульгаючы, прайшоўся туды-сюды.
— Во як вы мяне…
А ў вачах смяшынкі сонейкам пырскаюць. Хоць каб кропелька злосці была.
— Камяні мне падавайце. Па сіле бярыце.
— Ясь, нікому не кажы, што мы так… — папрасіла Алеся.
— Мядзведзя думалі злавіць?
— Мы… — заікнулася Алеся. Ясь перапыніў яе:
— А мо воўка? Ёсць на воўку кажух, ды прышыты.
Янка як мог стараўся, дапамагаў Ясю. Ды шчымела ў грудзях, калі пазіраў на яго. Вінаваты, яшчэ як вінаваты: не падумаў, што па сцежцы і свае людзі ходзяць. Мог бы і бацька ў пастку трапіць.
— Яська, табе нага моцна баліць? — не вытрываў, запытаў.
— Мы, славяне, умеем цярпець. Нашы продкі раней і не такое перанеслі.
— Калі раней?
— Калі обры славянскую зямлю захапілі. Быў такі нялюдскі народ.
— Обры — народ?
— Народ. Былі яны ўсе як адзін дзябёлыя, рослыя. Веліканамі іх называлі. Ох і здзекаваліся са славян! У сані альбо ў воз запрагалі не каня, а трох ці чатырох славянскіх жанчын.
Янка на момант разагнуўся. Авой! Жанчын запрагалі! А калі б ягоную маці цяпер так? Сэрца ад болю зайшлося б. Чаму ж яны былі такія нялюдскія? Яны ж народ. Вось і крыжакі. Лезуць смаліцаю. Чаго ім не хапае? Зямля вунь якая вялікая. Шмат і лесу, і рэчак, і азёр. Чаму нялюдскія? Людзьмі ж нарадзіліся. Свайго мала, чужое грабуць. Чужое дабро не ідзе на карысць.
— Дзяўчаткі прыехалі! — перапыніў думкі Ясь. Сапраўды, прыехалі, каменне прывезлі, сталі на зямлю скідаць. І Паўлінка сярод іх. Тоўстая каса аж да пояса спускаецца, вочы, як і ў Алесі, сінія, што васількі. Пазірае на Яся, усміхаецца. Відаць, не толькі яна Ясю даспадобы, але і ён ёй.