— Se ili frakasos nin, kion fari? — diris Bazarov. — Sed via kalkulo estas malproksima de la vero. Ni ne estas tiel malmultenombraj, kiel vi opinias.
— Kio? Vi do serioze esperas venkon en la batalo kontraŭ la tuta popolo?
— Unukopeka kandelo, vi scias, bruligis Moskvon,[36] — respondis Bazarov.
— Jes, jes. En la komenco fiereco preskaŭ satana, kaj poste moka ironio. Jen kio delogas la junularon, jen kio venkas la nespertajn korojn de la buboj! Rigardu, unu el ili sidas apud vi, li estas preskaŭ en ekstazo antaŭ vi, ĝuu lian adoron. (Arkadio sin deturnis kaj sulkigis la brovojn.) Kaj ĉi tiu infekto disvastiĝis jam malproksimen. Oni rakontis al mi, ke en Romo niaj pentristoj ne metas plu piedon en Vatikano.[37] Rafaelon ili opinias preskaŭ malsaĝulo, ĉar li estas aŭtoritato, kiel ili diras; kaj ili mem estas senfortaj kaj senfruktaj; ilia fantazio sufiĉas apenaŭ por «Knabino ĉe fontano», por nenio alia! Kaj la knabino estas abomene pentrita. Laŭ via opinio ili estas bravuloj, ĉu ne vere?
— Laŭ mia opinio, — respondis Bazarov, — Rafaelo ne valoras unu kupran groŝon; kaj ili ne valoras pli multe ol li.
— Brave, brave! Aŭskultu, Arkadio … jen kiajn esprimojn devas uzi la nuntempaj junuloj! Kaj ĉu ili povus ne sekvi vin? En la tempo pasinta la junuloj devis lerni; ili ne volis esti rigardataj kiel ignorantoj, ili do nevole devis labori. Nun sufiĉas al ili diri: ĉio en la mondo estas sensencaĵo! Kaj ĉio estas preta. La junuloj ekĝojis. Kaj efektive, iam ili simple estis malsaĝuloj, kaj nun ili subite fariĝis nihilistoj.
— Jen vi forgesis la senton de la memestimo, tiel gloratan de vi, — rimarkis Bazarov kun flegmo, dum Arkadio ruĝiĝis pro indigno kaj liaj okuloj ekflamis. — Nia disputo kondukis nin tro malproksimen … Ŝajnas, ke pli bone estos ĝin ĉesigi. Mi tiam konsentos kun vi, aldonis li leviĝante de la seĝo, — kiam vi prezentos al mi unu solan institucion en nia vivo, familia aŭ socia, kiu ne meritas plenan, senkompatan nuligon.
— Mi prezentos al vi milionojn da tiaj institucioj, — ekkriis Paŭlo Petroviĉ, — milionojn! La komunumo, ekzemple.
Malvarma rideto kurbigis la lipojn de Bazarov.
— Kio koncernas la komunumon, — respondis li, — vi prefere parolu pri ĝi kun via frato. Li nun, ŝajnas, spertis per la faktoj, kio estas la komunumo, solidareco, sobreco kaj aliaj belaj aferoj.
— La familio, fine, la familio, tia, kia ĝi ekzistas ĉe niaj kamparanoj! — kriis Paŭlo Petroviĉ.
— Ankaŭ ĉi tiun demandon, mi opinias, pli bone estus, por vi mem, ne esplori tro detale. Vi ne demandu la bofilinojn pri iliaj bopatroj![38] Sekvu mian konsilon, Paŭlo Petroviĉ, vi pripensu unu, du tagojn, — en la nuna momento vi trovos nenion, mi supozas. Trapasu ĉiujn klasojn de nia nacio, kaj dume Arkadio kaj mi, ni…
— Ridos ĉion, — finis la frazon Paŭlo Petroviĉ.
— Ne, ni tranĉos ranojn. Ni iru, Arkadio; ĝis la revido, sinjoroj.
Ambaŭ amikoj eliris. La fratoj restis solaj kaj en la unua momento nur rigardis unu la alian.
— Jen, — komencis, fine, Paŭlo Petroviĉ, — nia nuna junularo! jen niaj posteuloj!
— Niaj posteuloj, — ripetis kun malgaja sopiro Nikolao Petroviĉ. Dum la tuta disputo li sidis, kvazaŭ sur flamantaj karboj, kaj nur kaŝe melankolie rigardis Arkadion. — Ĉu vi scias, frato, kion mi rememoris? Foje mi disputis kun mia mortinta patrino: Ŝi kriis, ne volis min aŭskulti … Fine mi diris al ŝi: «Vi ne povas min kompreni, ni apartenas al du diversaj generacioj.» Ŝi sentis sin terure ofendita, kaj mi pensis: «Kion fari? La pilolo estas maldolĉa, tamen oni devas ĝin engluti.» Nun venis nia vico, kaj niaj posteuloj povas diri al ni: «Vi ne apartenas al nia generacio, englutu la pilolon».
— Vi estas tro bonkora kaj modesta, — respondis Paŭlo Petroviĉ, — mi, kontraŭe, ne dubas, ke ni estas multe pli pravaj, ol tiuj sinjoroj, kvankam ni parolas, eble, per lingvo iom malnoviĝinta, kaj ni ne posedas ilian bravaĉan memfidon … Kaj kiel afektema estas la nuntempa junularo! Kiam oni demandas ĉe la tablo: «Kian vinon vi deziras, ruĝan aŭ blankan?» ili respondas: «Mi havas la kutimon preferi la ruĝan», per basa voĉo kaj kun tiel serioza mieno, kvazaŭ la tuta universo rigardus ilin en ĉi tiu momento…
— Vi ne deziras plu teon? — diris Féniĉka, enŝovinte la kapon tra la pordo: ŝi ne kuraĝis eniri, dum en la salono sonis la voĉoj de la disputantoj.
— Ne, vi povas ordoni, ke oni forprenu la samovaron, — respondis Nikolao Petroviĉ kaj leviĝis renkonte al ŝi. Paŭlo Petroviĉ diris al li simple:
XI
Post duonhoro Nikolao Petroviĉ iris en la ĝardenon, en sian amatan laŭbon. Malĝojaj meditoj premis lin. Unuafoje li klare konsciis la senfundaĵon, kiu apartigis lin de la filo; li antaŭsentis, ke kun ĉiu tago ĝi pli kaj pli grandiĝos. Do vane en Peterburgo vintre dum tutaj tagoj li studis la plej novajn verkojn; vane li aŭskultis atente la interparolojn de la junuloj; vane li ĝojis, kiam li sukcesis meti ankaŭ sian vorton en iliajn bolantajn parolojn. «Mia frato diras, ke ni estas pravaj, pensis li — kaj metinte flanke ĉiun memamon, mi mem pensas, ke ili estas pli malproksime de la vero, ol ni, sed samtempe mi sentas, ke ili posedas ion, kion ni ne havas, ian superecon je ni. … La junecon? Ne: ne sole la junecon. Ĉu ne en tio konsistas ilia supereco, ke en ili restis malpli da sinjoreco, ol en ni?»
Nikolao Petroviĉ mallevis la kapon kaj frotis la vizaĝon per la mano.
«Sed malŝati la poezion?» — ree pensis li, «ne simpatii kun la arto, kun la naturo …»
Li rigardis ĉirkaŭe, kvazaŭ por kompreni, kiel oni povas ne simpatii kun la naturo. Jam proksimiĝis la vespero, la suno sin kaŝis post malgranda tremola arbaro, kreskanta duonan verston de la ĝardeno, kaj ĵetis senfinan ombron sur la senmovajn kampojn. Kamparano trote rajdis blankan ĉevalon sur malhela, mallarĝa vojeto de la rando de la arbaro: kvankam li rajdis en la ombro, li estis tuta klare videbla; oni eĉ povis rimarki flikaĵon sur lia dorso. La sunaj radioj penetris en la arbaron kaj, traborante la densaĵon, verŝis sur la trunkojn de la tremoloj tiel varman lumon, ke ili fariĝis similaj al pinoj; iliaj folioj ŝajnis preskaŭ bluaj kaj super ili alte pendis la hele blua ĉielo, delikate borderita de la vesperruĝo. La hirundoj flugis alte; la vento eksilentis; malfruintaj abeloj malrapide kaj dorme zumis inter la siringaj floroj; kolono de muŝoj dancis super izolita branĉo etendita. Kiel bela estas ĉio ĉi, mia Dio! pensis Nikolao Petroviĉ, kaj la amataj versoj murmurete flugis de liaj lipoj: li rememoris Arkadion,
[36]
Rusa proverbo. Samkiel en multaj urboj de la norda Rusujo, pliparto da Moskvaj domoj estis konstruitaj el ligno, kaj ofte forbruladis en incendioj.
[37]
En la jaroj 1850aj–1860aj en la rusa pentrarto estiĝis kontraŭakademisma movado de «migruloj» (передвижники, t.e. partoprenantoj de migraj ekspozicioj), kiuj strebis al realismo en temoj kaj ilia prezento; ili malakceptis la klasikismajn konvenciojn kaj mitajn temojn, do malaprezis ankaŭ grandan parton da Vatikanaj kolektoj.
[38]
Aludo al seksumado inter bopatro kaj bofilino en kamparanaj familioj, dum militservo aŭ infanaĝo de la edzo. La eklezio rigardis tion speco de incesto.