Трое сутак цягнуўся крызіс. Ніхто, у тым ліку і ўрачы, не верылі, што ён выздаравее. Усе лічылі яго кандыдатам на той свет. Але на гора ён застаўся жыць і — пакутаваць. Лячылі адразу ад дзвюх хвароб: запалення лёгкіх і фурункулёзу. Калі больш-менш нармалізавалася тэмпература, зрабілі пераліванне крыві.
— Ну, Асцёрскі, цяпер ты будзеш жыць,— сказаў Міхасю ўрач, які яго лячыў.
— А можа, не варта жыць? — разважаў услых Міхась.
— У цябе ж, пэўна, і сям’я недзе ёсць?
— Была, ды сплыла.
— Што, адраклася?
— Амаль што. Вось прайшло дзевяць месяцаў, як я атрымаў ад жонкі перадачу і запіску, і на гэтым усё.
— А сам ты пісаў ёй?
— Пісаў. Паслаў ёй больш за дзесяць лістоў, а адказу на іх — а ні-ні. Штосьці нядобрае там страслося.
— Дзеці ёсць?
— Ёсць сын, нарадзіўся пасля майго арышту.
— Трэба спадзявацца, што ўсё будзе добра,— спрабаваў суцяшаць яго ўрач.
— Добрага чакаць тут няма чаго, але жывы ў магілу не ляжаш. Навошта вы ратавалі мяне?
— Хворы Асцёрскі, не карайце сябе так жорстка,— голас урача набыў сур’ёзныя ноты.
А другім разам, у час абходу, той жа самы ўрач спытаўся ў Міхася:
— За што гэта цябе, такога маладога, прывязлі ў гэтае пекла? Ты ж яшчэ не паспеў пажыць, а не тое што шкодзіць?
— Пра гэта вы спытайце лепш у Яжова, ён ведае,— адказаў Міхась.
— Яжова ўжо няма. Ён сам недзе будуе такую ж самую дарогу.
— Ну, тады ў Закоўскага — начальніка Ленінградскага аддзялення НКВД.
— Гэтага таксама ўжо не стала. Кажуць, налажыў на сябе рукі.
— Ёсць там яшчэ пракурор Позерн, да яго звярніцеся.
— Чуў, што з ім таксама адбылося штосьці падобнае.
— Калі так, то пастараюся жыць, нічога не зробіш.
У лазарэце Міхась праляжаў каля чатырох месяцаў — да старога Новага, 1939 года. Урач спачуваў яму, шкадаваў, асабліва калі даведаўся, хто ён. Напаследак пачаў называць Міхася нават на «вы». Ён абараняў яго, як толькі мог.
Прозвішча ўрача было Шаўчэнка Васіль Апанасавіч. Родам ён з Украіны, з Палтаўшчыны. У Бураціі жыў з 1933 года. А як ён сюды трапіў, для ўсіх было загадкай. Сам ён усім гаварыў, што трапіў па размеркаванні, як скончыў Кіеўскі медыцынскі інстытут, і яму верылі. А вось Міхась не верыў гэтай казцы, сумняваўся. Ён даўно хацеў спытаць у яго пра гэта сам-насам, пагаварыць з ім «па душах», ды неяк не выходзіла: заўсёды вакол іх круціліся людзі. Але вось неяк атрымалася так, што яны засталіся ў палаце ўдвух, і Міхась адважыўся крануць балючую рану Шаўчэнкі.
— Васіль Апанасавіч, я даўно хацеў спытаць у вас па-сяброўску, а не як хворы ў свайго ўрача: як вы сюды трапілі, у гэтую глухамань?
— Дык пра гэта ж даўно ўсім вядома — па размеркаванні пасля інстытута,— адказаў той.
— Няўжо вы канчалі інстытут у сорак гадоў? — не адставаў Міхась.
— А ці так не здараецца? — манеўраваў урач.
— Здараецца, але вельмі рэдка, і не з такімі, як вы.
— Калі гаварыць шчыра, дык вы адгадалі...
— Значыць, як я зразумеў, вы трапілі сюды не па добрай волі, а па волі рока?
— Па волі Ягоды і яго паслугачоў.
— Карацей кажучы, па пуцёўцы НКВД?
— Так, вы не памыляецеся.
— А калі гэта здарылася з вамі?
— Яшчэ ў 1933 годзе. Далі тры гады высылкі, якую я адбыў у 1936 годзе.
— І вы добраахвотна вырашылі застацца тут?
— У тым-то і рэч, што ўсё гэта вырашае хтосьці. Катэгарычна прапанавалі падпісаць умову яшчэ на тры гады «па вольнаму найму». І я, баючыся, каб не трапіць яшчэ раз і ўжо ў яжоўскія рукавіцы, даў згоду. Бо адчувалася, што набліжаецца час новага «рэкруцкага набору». Ужо сяго-таго сцапалі. Адным словам, ішла падрыхтоўка да пракладкі вось такіх жа новых сталёвых магістраляў, дзе патрабуецца не толькі звычайная рабочая сіла, але і спецыялісты высокай кваліфікацыі, у тым ліку і ўрачы. Цяпер вы зразумелі, як я трапіў у гэта «Эльдарада»?