Прыгадваліся гэтыя радкі з „Яўгена Анегіна”, калі чытала ўспаміны пра таго ж Пушкіна, Лермантава... Пра Андрэя Белага (Зінаіды Гіпіус). „Мёртвага ільва кусаюць нават шчанюкі”. Хаця i жывога... Уварваць, што ўдасца, паказытаць, кусануць, каб доўга не ачомаўся, — любы занятак...
... Джэка Лондана ашуквалі з усіх бакоў: ён даваў, прыяцелі бралі. Бралі i так, як газетчык Ноўл, якому пісьменнік аддаў права перарабіць „Марскога воўка” для экрана, a Ноўл перапрадаў ix. I Лондан, заключаючы кантракт на экранізацыю ўласнага твора, павінны быў выкупляць правы... I г.д.
A фільм Бунюэля i Сальвадора Далі „Андалузскі шчанюк”, у якім Далі ўчыніў расправу над даўнім сваім сябрам — Федэрыка Гарсія Лоркам! Здзеклівы кпін — ужо ў самой назве: „андалузскімі шчанюкамі” называлі жыхароў паўднёвай Іспаніі, яно мела на ўвазе — недавярак, няўклюда, расцяпа. А сюррэалістычны мастакоўскі код (i ход) лёгка дэшыфраваўся людзьмі эстэтычна i жыццёва паінфармаванымі.
Аб прычынах гэтага эпілогу сяброўства можна здагадвацца, прачытаўшы ў аўтабіяграфічнай кнізе Далі: „ Я стаў пазбягаць сустрэч з Лоркам i кампаніяй, якая ўсё больш відавочна рабілася яго кампаніяй. Гэта быў апагей яго ўплыву, якому ніхто не мог супрацьстаяць i, мабыць, тады, адноечы ў жыцці, мне давялося зведаць нешта падобнае на пакуты рэўнасці”. I яшчэ: „...здань Федэрыка Гарсія Лоркі. Ахутала i ледзь не знішчыла прыродную самабытнасць маёй натуры”. І вось — „Андалузскі шчанюк”!
Уж эти мне друзья, друзья!
...Мемуары, біяграфічныя даследаванні, біяграфічныя аповесці, раманы, біяграфічныя дакументы i ігравыя фільмы — з’ява датклівая i далікатная. Меру аб’ектыўнасці i мастакоўскай ісціннасці, праваты вызначыць вельмі няпроста. І досыць частыя — так бы мовіць, свецкія кананізацыі, i слоўныя карціны-лубкі, ці, наадварот, збор усіх памыйных плётак, небыліц i бяссэнсіц... Або гэткая кухарска-побытавая аплікацыя, з банцікамі i фальбонкамі, міленькі-мізэрненькі, просталінейна-замілаваны, стэрэатыпна-дабрадзейны партрэцік — безумоўна, з лепшых намераў. Чытаеш — i не разумееш: няўжо гэты рассіроплены дзядзечка стварыў высокае, сапраўднае? Вечнае?
Даследчыкі, біёграфы, белетрысты-біёграфы звычайна абапіраюцца на першапачатковыя дакументы, успаміны — тыя ж самыя — блізкіх, сваякоў, сяброў... I калі весці гаворку пра „сямейныя” мемуары, дык мне асабіста найбольш прыгадваюцца кніга цёткі А. Блока М.А.Бекетавай i „Дакументы да біяграфіі Барыса Пастарнака”, падрыхтаваныя, адабраныя, вытлумачаныя з глыбокім разуменнем творчасці паэта яго сынам —- Яўгенам Пастарнакам. Згадваюцца таксама ўспаміны першай жонкі А.Купрына — М.Купрыной-Іярданскай — „Гады маладосці”. Улічваючы няпростыя абставіны творчай i асабістай біяграфіі гэтых мастакоў, можна толькі з удзячнасцю схіліць голаў перад даследчыцкай i чалавечай (можа, i найбольш) вытанчанасцю, высакародствам i аб’ектыўнасцю гэтых людзей. Гэта асабліва кідаецца ў вочы сёння, калі ад поўнай заслоны i цемры таямніц ва ўсім, што датычыць асабістага (а ў многім, значыць, i творчага) жыцця асоб, перайшлі да такога кафэшантаннага падыходу да ўсяго i ўсіх — што нема маўчыш, гледзячы, напрыклад, на ксёнжачку з красамоўнай назвай: „Жанчыны Міхаіла Булгакава” — з партрэтам пісьменніка на вокладцы. Дзе яны выкапалі такі фотаздымак! Ну, які-небудзь вадэвільны прастачок: да амплуа нават каскаднага героя аніяк не дацягвае. I гэта — аўтар „Майстра i Маргарыты”, „Белай гвардыі”, „Пана дэ Мальера”! Чалавек, які ў пару татальнай пралетарызацыі i стандартызацыі быў узорам густу, гжэчнасці, вытанчанасці...
А вось даўні альманах „Прометей” (М.,1974, т. 10). З якой тактоўнасцю, адчуваннем меры, павагі ідзе гаворка пра муз А.С.Пушкіна... Якія, дарэчы, партрэты, малюнкі... Якая культура выдання... (Хаця i папера не самага высокага гатунку, i мяккая вокладка). Які ўзровень мыслення, якая вышыня пачуццяў, які складаны духоўны свет — усё, што не паддаецца прымітыўнаму раскладу.
Урэшце — ў любога творцы матывы біяграфіі, рэальныя асобы, рэальныя факты — даюць штуршок натхненню, аднак мастак, менавіта ён, пераўтварае гэтыя факты ў „легенду вякоў” (А.Блок), легенду, суаднесеную са светам стыхій, зорак, камет, зместам стагоддзяў, прасветленым фаталізмам, ідэямі вечнымі i ідэямі часу...
Чтобы по бледным заревам искусства
Узнали жизни гибельный пожар!
(А. Блок)
Мабыць, так?
«Мая надзея, мой зялёны шчыт...»
Дзю Белэ
Хаця сучаснае жыццё — сплаў, сутыкненне рэальнага i іррэальнага, рэальнага i віртуальнага... Інтэрнэт, касмічная сувязь, тэлебачанне, мабільная сувязь... Але i спрадвечны спадарожнік чалавецтва, што нельга патлумачыць з пункту погляду нармальнай логікі, нармальнага мыслення, які пярэчыць самой натуры чалавека — войны...