Але Рым — горад нечаканы. Горад розных стагоддзяў. У язычніцкім Рыме, на пагорку Палатын, аднекуль чутны мяккі перагук званоў — неўзабаве заход сонца, пара вечаровай Імшы...
Тымчасам мы апынуліся ў адной з раннехрысціянскіх базылік — Санта-Марыя ін Казмедын — суровая гэтая святыня перабудоўвалася якраз на грунце рымскай архітэктурнай асновы ў VIIІ i XII стст. Але гукі званоў той царквы не маюць адбітку змрочных яе муроў, у ix адчуваецца злагада адыходзячага дня, асветленага i пазначанага малітвамі, аднаго ca шматлікіх дзён двух тысяч год хрысціянства. У гуках тых: „...веліч вышыні, цвердзь чысціні...” У вогуле — што меўся выявіць чалавек у гэтым бясслоўным i нібыта бессюжэтным кожнадзённым рытуале? Простая i вечная музыка стагоддзяў. Векавечны зварот да Бога. Мабыць, нездарма ў іншай краіне чалавек горкага лёсу i адухоўленага разумення слова так пераклаў верш Томаса Мура, а двое іншых — таленту значнага i немітуслівага, стварылі такую музыку, што паўтары стагоддзі — ў атачэнні сям’i i ў прафесійных хорах, у дружнай кампаніі i сам-насам з сабой i ўсім светам спяваюць: „Вечерний звон, Вечерний звон! Как много дум наводит он...” Туга i ўспамін, роздум пра незваротнасць усяго на зямлі i марнасць усяго існага... „И уж не я, а будет он в раздумье петь: „Вечерний звон!”
Сонца на суклоне i ў ім нібыта сышліся ўсе колеры адыходзячага дня. У Рыме 30-35 градусаў паводле Цэльсія. А мы тымчасам на п'яцца Квірынале, каля Каралеўскага палаца. Глядзім на гарачую, ярка-аранжавую паласу на нясцерпным блакіце паўднёвага неба, бясконца доўга глядзім на палымяны небасхіл. Потым проста доўга сядзім — пачынаюць запальваць ліхтары. Шпацыр, маўляў, як у часы Сенэкі i Нэрона, па безаўтамабільным Рыме цяпер помсціць нам аўтамабільнымі заторамі, наш „Італбус” мы чакаем дзве з паловай гадзіны. Турыстычна пільна ўглядваемся ў палац, бачым, як адны вартавыя змяняюць другіх, i вось наша цікаўнасць узнагароджана не вельмі арыгінальнай, але каларытнай сцэнкай. Дзве рымлянкі (як гучыць!) у ботах (30 градусаў) i ў бліскучым лускавінні камізэляў вядуць доўгую i ажыўленую размову з гараджанамі вечнага горада. Тыя на шыкоўных навенечкіх матацыклах, матацыклы вуркочуць, зіхотка ззяюць, храпуць, што коні, збіраючыся несціся наўскапыта. Нашы шчоўкаюць фотаапаратамі — мадэлі прыгожыя. Хоць на палатно карціны, хоць на подыум. Дзяўчаты нешта даказваюць маладым сіньёрам, тыя горача пярэчаць. Усе смяюцца, зноў спрачаюцца. Нешта даказваюць, у нечым пераконваюць. Мы не ведаем мовы, i тут ёсць свая перавага. Чуваць толькі чароўныя гукі галосных i падвойных зычных — вельмі прыгожа, стаката пераходзіць у спеўны рэчытатыў — сіньёрыны гулліва ківаюць гловамі; раскоша ix валасоў робіць гэты жэст свавольным i гарэзлівым, потым яны адмоўна круцяць галовамі — хвалі локанаў перакідаюцца справа налева i злева направа, дзяўчаты нешта малююць нагой на асфальце: ах, хто ўстоіць перад боцікам гэтых чараўніц! Адзін з кабальера (хаця не, гэта ў Іспаніі - кабальера), ну, так бы мовіць, з персанажаў дзейства, прымае позу залежнага ад дамы рыцара, класічную позу — з нізкім паклонам... Зноў смех — i яны, усе чацвёра, ад'язджаюць на пераможных, хуткаімклівых матацыклах. Сама маладосць, само жыццё...
Ну, а наш „Італбус” урэшце рэшт прарываецца на п'яцца Квірынале.
„Фін каралы, фін каралы”, — гэтую мелодыю мы чуем увесь час, калi нашага шафера Франка просяць стварыць музычны фон падарожжу. Просьбу часцей за ўсё паўтарае адна i тая ж жанчына — Італія ўяўляецца ёй нечым накшталт гучна-стракатага папуры з песняў Тото Кутуньё, Адрыяно Чэлентано i Рафаэлы Кара.
„Фін каралы, фін каралы” — гэтыя ж легкадумна-дрымотныя рытмы суправаджаюць нас i тады, калі мы едзем зранку ў Ватыкан. Мелодыя настройвае на несур’ёзны, лёгкі лад. Закалыхвае. А едзем мы на сустрэчу з рэзідэнцыяй Святога Пасаду, Сікстынскай капэлай, з Мікельанджэла. Але добра тэмперыраваны клавір Баха не прадугледжаны праграмай, ды i што-небудзь больш дастасаванае да мэты вандроўкі ці хаця б — на крайні выпадак — да часу i геаграфіі Боскага Мікеля — таксама. „Фін каралы, фін каралы” — вуркоча мелодыя.
...Муры Ватыкана з боку віале Ватыкана. Малыя, мізэрныя побач з імі сыны i дачкі чалавечыя. I неяк спракаветна строгія i важкія гэтыя муры. Пачынаю ўяўляць наша ўзыходжанне на вяршыню пагорка, да Свягога Пасада, але ўсё аказваецца празаічна i проста, усё ў рэчышчы нашага прагматычнага, мітуслівага часу. Ліфт — i ўсё...