І вось мы ўжо крочым па галерэях Ватыкана. Перад тым быў уступны экскурс. Ва ўнутраным падворку Ватыкана, скрозь залітым сонцам. Падворак жоўта-белы, з акуратна стрыжанымі газонамі, такімі ж акуратна стрыжанымі дрэвамі, якім дакладна вызначана месца ў гэтым паралелепіпедзе. Амаль пустым. Наведвальнікі ў залах i музеях Ватыкана.
Наш гід, Анна Сандрэцьці, узняўшы высока над галавой ці то жазло, ці то піку з кветкай-ружай (каб мы маглі бачыць яе i не згубіцца), прапануе нам надзвычай жвавы тэмп. Анна Сандрэцьці дзесяць год жыла ў Савецкім Саюзе, выдатна валодае рускай мовай. A ў музэях Ватыкана адчувае сябе як выдатны спецыяліст, прафесіянал на сваёй працы. Спяшаецца яна, мабыць, імкнучыся не перабраць адведзенага нам часу. Ёсць у яе i яшчэ рацэі, з якіх яна прытрымліваецца шпаркага рытму, мусіць, слушна лічыць, што на такой хуткасці ніхто не здолее распытваць яе. Анна ледзь не ў трансе ад дапытлівасці нашых — на тую пару — суайчыннікаў. Нехта спытаў у яе з выглядам першага вучня: „Прабачце, а хто жонка папы?” Анна Сандрэцьці захлынулася словамі, а пазней усё неяк тужліва перапытвала:
„Няўжо гэта сапраўды група журналістаў?” Некалі ў Францыі ў нас таксама была рэкардсменка па кур'ёзных пытаннях.
У музеі імпрэсіянізму яна, стоячы перад сусветна вядомай карцінай Клода Манэ „Сняданак на траве”, усё настойліва перапытвала назву, старанна запісваючы яе ў нататнік. А ў адным з музеяў Ватыкана адзін з нашых калег i ўвогуле не пазнаў „Лаакаона”, тыражыраванага ўсімі падручнікамі для сярэдняй школы.
Дарэчы, нас інструктавалі, папярэджвалі, вучылі, зусім паводле традыцый даўніх i нядаўніх часоў — ніякіх стасункаў з чужынцамі-чужаземцамі (а чаго тады ехаць?), ніякіх шпацыраў на адзіноце (парушала гэтае правіла, дзе толькі была магчымасць, не заўсёды ўдала, але пра тое пазней), ніякіх адхіленняў ад групы, ніякіх..., не, не, не... Праўда, чамусьці нікому не стрэліла ў голаў пазначыць, што плады асветы мы часцей за ўсё праглыналі недаспелымі, a часцей — толькі паглядалі на недаступныя плады i змушаныя былі аднеквацца: „зело зелены”. Увогуле ж „учились понемногу чему-нибудь и как-нибудь”... (А з далечыні году выхаду ў свет кнігі, а не моманту публікацыі допісу — з жалем пасведчу: стала яшчэ горш).
...Вяртаючыся ж у музеі Ватыкана... Знакі, стрэлкі... Усе — да Сікстынскай капэлы. Стрэлкі ў галерэі з арасамі, стрэлкі ў галерэі са столлю, дзе роспісы ў стылі рамбулье (рамбалі, як вымаўляла Анна Сандрэцьці) — роспісу, што зрокава стварае ілюзію рэльефу.
Урэшце — капэла Сікстына. Тут прадугледжана ўсё, каб, наколькі гэта магчыма ў натоўпе, пакінуць усю мітусню свету за дзвярыма. Нельга перамаўляцца, нельга весці экскурсіі, нельга фатаграфаваць, нельга здымаць на кінаплёнку.
Закратаваныя вокны капэлы — высока-высока. Алтар: драўлянае разьбярства. Такі ж драўляна-разны амбон. Aлe ўсё гэта здаецца антуражам, прычым нязначным, галоўнае — роспіс Мікельанджэла. „Урачыстае i змрочнае свята, дзе ўсё нагадвае пра жалобу дня памерлых”. Так згадваў пра гэты — адзіны ў свеце — роспіс Рамэн Ралан. Твор Буанароцьці аднаўлялі — i там, дзе папрацавалі рэстаўратары, усё чамусьці прыгладжваецца, набывае ненатуральна новы выгляд, робіцца спакойна-гарманічным, нібыта гэга ўжо не магутна-трывожны геній Мікельанджэла, а ясны, злагадны талент Філіпо Ліппі.
У Рыме наогул, a ў Ватыкане асабліва, нібыта вандруеш з эпохі ў эпоху. Усё спалучана, усё ў судачыненні. Пачынаеш губляць адчуванне рэальнасці, чуццё істоты ў пэўна пазначаных часе i прасторы, шматвекавы гістарычны час уладна прыцягвае да сябе, пераконвае відавочнасцю мастацтва, шматвекавых рэалій. Вазы, тыя самыя, што мы бачылі ў падручніках, чорныя амфары з вохрыста-бэжавым малюнкам, чарніліца, якой 2500 год, знакаміты Апалон Кановы... I ўжо нават даглядчык з музэя Ватыкана пачынае нагадваць уладарнага прынчыпе (князя) часоў Ларэнцо Медычы (Ларэнцо Цудоўнага). А на знакамітай лесвіцы Скала Рэджа, здаецца, неўзабаве з’явіцца сам Святы Айцец. Аднак відавочна выпрабоўваць эфект калонаў, што паступова змяншаюцца ў памеры, рызыкуюць толькі два фотааматары.
Варта Ватыкана — нязменна ва ўборах яшчэ паводле эскізаў Мікельанджэла, і, падпаўшы пад узвышанае ўздзеянне Ватыкана i пад магічны ўплыў цырыманіялу старадаўніх часоў, са здзіўленнем глядзіш на мулатку ў саборы Святога Пятра — ў найсучаснейшых ружовых нагавіцах, з дзіцем. Дзіця плача. Яны прытуліліся каля калоны, жанчына амаль ляжыць на плітах бажніцы. Чаму яны апынуліся тут? Магчыма, жанчына лічыць, што тут яе жальба будзе хутчэй пачута Усявышнім? Ці спадзяецца на неадкладную дыяканічную дапамогу? А можа, прыйшла глядзець на знакамітую будову Джаванні Берніні? Неверагодна прыгожую грабніцу Святога Пятра? Асабліва глядзіцца яна (грабніца) з сучаснай падсветкай: высакародны абрыс лесвіцы, умеркаванасць пазалоты, мяккасць белага i каляровага мармуру. I нейкая падкрэсленая свецкасць, нават тэатральнасць — i ўсё нагадвае не так пра марнасць зямнога, як сцвярджае адвечнасць Боскай Красы.