Ёсць у Італіі яслі i садкі. Муніцыпальныя, каталіцкія i прыватныя. Toe ж самае — школы. Абавязковая адукацыя — 8-гадовая. Да 3-га класа навучанне бясплатнае. Пасля 8-га класа працуюць або паступаюць у ліцэй: ёсць ліцэі класічныя, гуманітарныя i так званыя навуковыя, дзе выкладаюць прыродазнаўчыя i фізіка-матэматычныя дысцыпліны.
Тыя, хто працягвае адукацыю ва універсітэце, паступаюць туды пасля ліцэя без экзаменаў, але ёсць гадавы ўзнос — прыблізна трэцяя частка сярэдняга заробку. Гэта заваёва 60-х гадоў, якая дала сябе адчуць, аднак, нерэгулюемым працэсам падрыхтоўкі кадраў: няма куды падзець юрыстаў i медыкаў. Ba універсітэтах ёсць i завочнае аддзяленне, але ў дыпломе гэта адзначаецца, i да завочнікаў ставяцца больш падазрона, калі прымаюць на працу.
...Школа мастацтваў — Порта Рамана. Тут робяць копіі знакамітых карцін i скульптур. I чамусьці менавіта каля яе — не вельмі зразумелая сучасная кампазіцыя: жанчына нясе жанчыну.
Гэта ўжо Фларэнцыя. Фірэнцэ (Firence) — так гучыць назва па-італьянску.
Наш невялікі гатэль у самым цэнтры. Памянёны ўжо „Эмбэсі-хаўс”. Тут больш сімпатычны, як у Остыі, нумар там быў доўгі, пусты, i недзе ў куточку хаваліся два ложкі. Тут — утульны стандарт. Два ложкі, столікі з люстрамі, ванная, крэмавыя шторы, крэмавыя пакрывалы. Уначы ў нумары чуцён скрогат — прыбіраюць Фларэнцыю. Потым, у Рэджа-Эміліі, будзе зацішны i амаль такі ж нумар. I ў кожным гатэлі мы наноў вырашалі „рэбус”: як „запусціць” душ, кожны раз новае прыстасаванне.
Увогуле ў Італіі ўвесь час быў прыдатны стандарт гатэляў. I як мне падалося, чатырохзоркавы гатэль „Аджып” у Мілане адзіна чым адрозніваўся, дык гэта халадзільнікам з напоямі, натуральна, для нас недаступнымі (згадаем — 31 рубель абмену). I тэлевізарам, які не было часу глядзець. Былі яшчэ аднаразовыя хатнія пантофлі i процьма рушнікоў. А так усё — стандарт.
Магутнай фірме „Аджып” („Agip”) на тую пару належалі матэлі каля аўтастрад, крамы, комплексы санпаслуг. У матэлі можна было прыпыніцца, а можна i проста пакарыстацца яго паслугамі: прыняць душ, прывесці сябе да належнага стану i г.д. Усё гэта за грошы. Незадаўга да Фларэнцыі мы прыпыніліся каля аднаго з такіх комплексаў , адчулі карыснасць i зручнасць яго.
I вось — Фларэнцыя. Перш-наперш доўгая вячэра. Яшчэ адна лукулава гасцьба. Яно i цікава — спіцыката (тушанае, дробна сечанае мяса з грыбамі), салата з садавіны (ананасы, дыня, гарбуз), піцца... Але — не дае спакою думка: раблезіянствуем другую гадзіну, а за вокнамі — Фларэнцыя, дзесяць хвілін хады — i Сайта Марыя дэль Ф’ёрэ. Нейкая дзіўная традыцыя. Ці гэта дадатковыя тэсты на палітычную надзейнасць i ідэалагічную вытрыманасць, ці то псіхоз калектывізму, ці яшчэ нешта. Ну, каб гэта вечар дзе-небудзь каля рэчкі Шчары ці Іслачы: схацеў — i прыехаў. А то ж на беразе Арно...
Высветлілася — такія думкі не ў мяне адной. І мы — некалькі чалавек — ідзем на сустрэчу з Санта Марыя дэль Ф'ёрэ.
„Улёгкім чаўнаку мастацтва...”
А Санта Марыя дэль Ф’ёрэ надзвычай прыгожая ўвечары. Сабор падсвечваецца электрычным святлом, вельмі густоўна, здаецца, ружаваты мармур свеціцца сам, выключна Боскай воляй. Санта Марыя дэль Ф'ёрэ... Я ведаю пераклад з італьянскай: Святая Марыя з кветкай, але ў перакладзе назвы губляецца магічнае сугучча галосных i лабіядэнтальных, губляецца хараство гучання, фанетычная гармонія... Як i ў перакладах п'яцца ды Навона — плошча ды Навона, палацца Век'ё — Стары палац, понта Век'ё — Стары мост...
Каля галоўнага храма Фларэнцыі згадваем Рым. Антычны, сярэднявечны, сучасны. А я паглядаю на юнакоў, што вольна атабарыліся непадалёк ад святыні — як i ў Рыме: каля фантанаў п'яцца ды Навона, фантана Трэві, на лесвіцы плошчы Іспаніі... Калі трэба ехаць у Італію? У Рым, у Фларэнцыю, у Венецыю? У семнаццаць — як гэтыя хлопцы з гітарамі? Як Блок — у дваццаць дзевяць, ужо набыўшы сваю долю скепсісу i расчараванасці, але не згубіўшы i рамантычную дзейснасць свядомасці? Як Гётэ — у трыццаць сем? кінуўшы службу (пасаду першага міністра) i на два гады вызначыўшы статус вольнага мастака? Можа, прыязджаць трэба, калі семнаццаць даўно міне i цяжар уласных гадоў адчувальны амаль так, як цяжар стагоддзяў?
Мабыць, трэба прыязджаць сюды неадноечы? I быць тут доўга... Адчуваючы водар старажытнай зямлі, які моцны — па-рознаму — паўсюдна i які не назаляе. Што ў садзе, дзе ўсё выдае цветам у сваю пару, а квецень тая помніцца i ў голую стынь. Відаць, гэта невыпадкова — так часта паўторанае: дэль Ф'ёрэ?
Можа, таму, вяртаючыся з галерэі Уфіцы ў Фларэнцыі, я раблю зусім вар’яцкі крок з пункту погляду нашага бессярэбраніка-турыста: спрабую купіць кветкі. Мабыць, гэта ўздзеянне знакамітага к’яра скуры — спалучэння цёмнага i светлага. Таго самага к’яра скуры, што ёсць на карцінах Батычэлі i якое не пазначаецца нават на самых лепшых рэпрадукцыях. „Прымавэра” — постаці жанчын, ад якіх, здаецца, зыходзіць нейкая флюарэсцэнцыя, на фоне аб’ёміста-цёмнага, таямнічага саду. Здаецца, фізічна адчуваеш яго глыбіню, нейкую ваблівую i вусцішную прастору Сандро, як называлі яго сучаснікі. Таго адзінага, каго ў сваім манускрыпце Леанардо да Вінчы згадаў асабіста: „Наш Батычэлі”. Хаця — калі ўглядаешся ў карціну, не згадваеш ні да Вінчы, ні тое, што была жывая мадэль гэтай жанчыны з кветкамі на карціне Батычэлі — Сіманета Катанеа. Hi пра тое, што ў яе быў муж — Марко Веспучы i амант — Юліян Медзічы. Рытм абрысаў i ліній i гэтага зваблівага святла падпарадкоўвае сабе, прыцягвае. Палоніць.