Прамысловая Поўнач. Адсталы Поўдзень. Высокая ступень манапалізацыі прамысловасці i архаічная аграрная вытворчасць. Пасля вайны — масавае беспрацоўе. Эміграцыя. (Праўда, скажам, на мяжы 50- 60-х гадоў эміграцыя — гэта часовая праца паводле кантрактаў).
Так званая мадэль эканамічнага росту мела на ўвазе тэхнічны прагрэс працазберагаючым шляхам i адначасова прадухіленне росту заробкаў. Прадукцыйнасць працы павялічвалася хутчэй за капіталаўзброенасць. На 9/10 павышэнне прадукцыйнасці працы было абумоўлена якасным павышэннем выкарыстання рэсурсаў працы i абсталявання i толькі на 1/10 - за кошт якаснага павелічэння тэхнічных сродкаў у разліку на аднаго занятага. Гэта дадзеныя вядомага італьянскага эксперта Руджэро Спесса.
Iнтэнсіфікацыя працоўных працэсаў, выкарыстанне найноўшай тэхналогіі ажыццяўляліся ў першую чаргу за кошт набыцця патэнтаў i ліцэнзіяў за мяжой. (Менавіта тое, пра што мы шмат гаворым, але мала робім.)
Абмежаванасць унутранага рынку збыту пераадольвалася за кошт экспарту прамысловай прадукцыі. Мадэль развіцця абапіралася на танную сыравіну i паліва на сусветным рынку. (Гэта тымчасам у СССР гарэлі полымем вогнішчы з газу i білі фантаны з нафты — бяры, усім хопіць да скону веку. A i сённяшняя Расія, дзе столькі людзей гібеюць у нішчымніцы, аддала прыродныя рэсурсы ў рукі некалькіх людзей i плануе газа і нафтапровады, якімі збіраецца ашчаслівіць ледзь не паўсвета...)
Аднак... Як i ў японскім цудзе, як у сённяшнім кітайскім, у італьянскім былі свае шчыліны. Аўтамабілі i мотаролеры з’явіліся шмат у каго раней за гарачую ваду i каналізацыю. Пра адукацыю i сацыяльнае забеспячэнне таксама асабліва не пякліся. Як i пра медыцынскае абслугоўванне. Да 1969 года 70% насельніцтва было занята ў прамысловасці i ў сферы паслуг (згадаем, турызм у Італіі — гэта развітая гаспадарка, адзін з галоўных спосабаў прыбытку), 14% — у сельскай гаспадарцы.
Увайшоўшы ў агульны рынак i ажыццявўшы так званы план Пандольфі ў 1978 годзе (Пандольфі — на тую пару міністр фінансаў), Італія замацавала эканамічны цуд. Аднак адвечныя праблемы засталіся: адсталы Поўдзень, слабасць навукова-тэхнічнага грунту. Так, прынамсі, сцвярджалі італьянскія i замежныя спецыялісты. Цяпер, пасля ўзнікнення i пашырэння ЕЭС, узніклі свае праблемы. А тады — тое, што мы бачылі ў Паўночнай Італіі, сведчыла пра наяўнасць эканамічнага цуда. Пра крамы, лаканды i траторыі згадвалася, але гаспадары далі нам магчымасць даведацца тое-сёе пра вытворцаў. І мне здаецца, метады працы італьянскіх кааператываў цікавыя i сёння. Для нас у сённяшніх умовах — асабліва.
Сельскагаспадарчы кааператыў „Джыльё” (самая прэстыжная частка ў ім — выраб пармезанскага сыру), завод сельскагаспадарчых машын фірмы „Фергюсон — Ландзіні” i вінаробчая кааператыўная фірма „Рыніта” — такія былі кірункі нашых пазнавальных маршрутаў.
На думку знаўцаў i сапраўдных гурмэ пармезанскі сыр — адзін з самых лепшых у свеце. Робяць яго толькі ў вобласці Эмілія-Раманья, у правінцыі Рэджа-Эмілія. Рэч у тым, што складнікі тутэйшай вады i яшчэ некаторыя мясцовыя кампаненты не маюць аналагаў у свеце. „Джыльё” — самы вялікі кааператыў па вытворчасці гэтага сыру. (Здаецца, i да сённяшняй пары.)
Сябрамі кааператыва „Джыльё” з”яўляюцца 110 сем’яў (звярніце ўвагу — сем’яў). Супольныя землі — 250 га: тут месцяцца i два жывёлагадоўчыя комплексы, па 450 кароў у кожным. Парода — сатанэйра, італьянская. Рацыён мясцовых карміцелек — сена, трава, канцэнтраты. Дарэчы, індывідуальны рацыён яшчэ тады (1987-ы) вызначалі камп’ютары. У кожнай каровы — ашыйнік, індывідуальныя радыёпазыўныя, паводле якіх яны выходзілі на даенне. У ашыйніку ж знаходзіўся індыфікатар, па ім падаваліся дадзеныя на камп’ютар. Праграму набывалі ў шведскай фірмы „ Альфа лаваль”. Гэтая ж фірма забяспечвала i абсталяванне для комплексу.
Хімічныя дадаткі з рацыёну выключаныя, выключаныя i мінеральныя ўгнаенні на палях фірмы. Рэцэпт сыру „Пармезан-рэджана” цалкам выключае ўжыванне хіміі. „Пармезан-рэджана” вельмі далікатны сыр, малако для яго вытворчасці не вытрымлівае транспартыроўку больш як на 10 кіламетраў. Малако для гэтага сыру нельга перавозіць i ў цыстэрнах, таму вырабляюць сыр у асноўным у невялікіх сыраварнях. Марку фірмы, месяц стварэння сыру звычайна выпальваюць — i ніякія іншыя спосабы не ўжываюць, інакш сыр ужо не будзе адпавядаць прынятаму стандарту. (Тут можна згадаць чарнільныя знакі, немаведама калі i кім зробленыя на нашых сырах.) Падчас вытрымкі — на яловых дошках — сыр раз на тры тыдні пераварочваюць. Грузяць пазней выключна з дапамогай робатаў. (Тут я ўжываю цяперашні час, таму што рэцэпт прыгатавання сыру няўхільна нязменны.)