— Той, хто пад лазінай цівуна з ранку да вечара працуе, каго купцы імянітыя палююць ды на кірмашы ў хазарскую сталіцу вывозяць за рабоў, таму трэба надрывацца яшчэ болей, і канца гэтаму няма...
— Твая праўда, але для таго, каб разбой купцоў перапыніць, каб яны дзяўчат нашых на рынкі да балгар і арабаў не вывозілі, трэба веча браць жалезнай рукой. А каб руку адзець у жалеза, і грошы, і ўлада патрэбныя.
— I жалезнае сэрца,— ціха дадала Расанка.
— I жалезнае сэрца!— з выклікам сказаў Усяслаў.
Яны замаўчалі. Але стаялі побач, як нерухомыя, быццам чакалі нечага.
...Адчуваў ён, што не так ідзе гаворка, якую чакаў, сам таго не ўсведамляючы. Лягчэй было яму на ўсім скаку, цеціву нацягваючы, страляць у імклівага звера, мечам рубіць торкаў падчас бою, чым гаварыць з гэтаю дзяўчынай. А тым часам зусім пасвятлела, і мільёнамі іскрынак засвяцілася на лузе раса. Чырвонае, вялізнае, плаўна ўставала пад небакраем сонца.
— Прыгожа ў нас,— смутак загучаў у голасе Расанкі.— Як прыгожа! Ніколі, здаецца, не магла наглядзецца на вакольнае. Травы якія! Усе розныя — і кветкі, і лісты.
— I ты ўсе іх ведаеш?
— Не, не ўсе. Многія нават не бачыла. А чула ад бацькі пра Перуноў цвет, ці разрыў-траву. Кажуць — калі прыкласці яе да зачыненых дзвярэй ці замка — тут жа разляцяцца яны на часткі. А кінуць у кузню — і не зможа ніводзін каваль працаваць, бо не слухаецца яго жалеза. Цікава было б паглядзець на гэта!
Яе твар стаў зусім дзіцячым, шэрыя вочы заіскрыліся смехам.
А сонца тым часам усё паднімалася, і тады яна як схамянулася, войкнула:
— Усё, не паспела! Прыйдзецца вечарам траву даваць. Як бы горай за дзень Івору не стала.
— Мая віна, таму зараз жа пашлю свайго грэка да тысяцкага.
— Толькі не кажы, што мяне бачыў!
— Не скажу. Не буду яго палохаць. Хай думае, што нічога не ведае князь.
I яна, як быццам чакала гэтыя словы, павярнулася і пайшла назад, да вербаў, што нізка схіліліся над Палотай.
— Ці прыйдзеш у княжацкі палац?— услед за ёй запытаўся Усяслаў.
— Можа, і прыйду. Не ведаю сама пакуль што... Яна знікла за вербамі, як быццам і не стаяла тут, не гаварыла з ім. Грыдні ціха хаваліся за недалёкімі бярозамі, чакалі, калі пакліча іх князь. А ён усё не клікаў, усё глядзеў услед Расанцы...
Не ведаў ён, што бачыць яе апошні раз. Паехаў у пагароддзе, а вярнуўся і пачуў, што загадаў епіскап гнаць з Полацака валхвоў і валхвіц, але спачатку білі іх лазінамі перад драўлянай Сафіяй і трымалі з ранку да ранку на плошчы, каб кожны мог падысці і плюнуць у твар, калі захоча. Але не знайшлося такіх, толькі п'яны ад брагі баярын Зюзя хацеў перацягнуць кнутом дачку Крыве-Крывейты, ды тут жа аднялася ў яго рука...
I пайшлі валхвы ў цёмныя лясы, што абкружалі непраходнай сцяной Полацак. I недзе там знікла, як згінула, Расанка...
Кідаў не раз аб ёй употай Усяслаў жэрабя — ці жывая, ці ўбачацца яны? Але падалі на яе імя толькі чорныя дошчачкі, а светлыя, васковыя, не трапляліся ні разу...
Прайшлі гады. I, седзячы ў порубе ў Кіеве, пачуў Усяслаў ад сваіх людзей, што нядаўна ў Перуновым капішчы на Валоўяй гары, што была за два дні шляху ад Полацака, прынесла сябе ў вялікую ахвяру Перуну дачка Крыве-Крывейты, валхва і чараўніка, якога баяўся калісьці сам Брачыслаў. Даўно не было на Полаччыне чалавечай ахвяры, але насоўвалася на яе цёмная хмара — палавецкае войска, і, жадаючы адвесці бяду ад роднай зямлі, згадзілася валхвіца, каб пралілася кроў яе на ахвярнік Перуну, каб паслаў ён грамовыя стрэлы на паганых полаўцаў, вярнуў княству Усяслава, якога захапілі ашуканствам Яраславічы. Цалавалі яны крыж, што не прычыняць страту Усяславу, але слабым аказаліся іх багі — так нібыта сказала перад смерцю Расанка.
I, седзячы ў цёмным порубе, адзінае акенца якога было заткнута кузлачком кудзелі, адчуў Усяслаў, як нешта гарачае падкаціла яму пад грудзі, а пасля цяжка і салёна зашчыпала ў вачах...
А яшчэ праз гады, калі быў ён цяжка паранены, прынёс яму лекар піць травяны адвар. I знаёмым-знаёмым пахам павеяла на Усяслава.
— Што гэта за трава? — спытаўся ён слабым голасам.
— Расанка, княжа,— адказаў яму лекар.— Іначай яшчэ завуць людзі — зверабой. Так загадаў зваць яе епіскап,
Піў Усяслаў гаркаваты настой, які вяртаў сілы. Думаў пра лёс свой і справы свае. Пра зямлю, якую любіў моцна і да якой вярнуўся, пакінуўшы славуты і вялікі кіеўскі стол.
I пра Расанку думаў, пра траву, якая захавала яе імя.
Часам заглядаў і ён у будучае, але не ведаў, што моцным акажацца загад царквы — не ўпамінаць імя валхвіцы, што траву, якую завуць расанкай, стануць пасля зваць святаяннікам зверабоем.