Ванда, такая імклівая, маладая, неўтаймаваная, памірала ад хваробы, якая раней наступала толькі ў пажылым узросце!
Чаго не вытрымаў нейкі кволы сасудзік: нейкай былой ягонай няўдачы, што прымусіла яе перажываць не адну ноч, ці, можа, недаяданне часоў вайны?
А можа, гэта адгукнулася раніца, пра якую неяк яму расказвала ўначы: у час вайны раніцай прыбегла да сяброўкі. Але ў хаце начавалі партызаны, і немцы, даведаўшыся аб тым, выгналі ўсіх, хто быў у ёй. Ванда прыспела к расстрэлу, яна яшчэ бачыла, як каля сцяны стаяла сяброўка, маленькі брацік трымаўся за спадніцу. Стаялі маці і бацька, і яшчэ невядомыя людзі. Выстралы пачалі касіць іх якраз у тую хвіліну, калі Ванда выходзіла з-за пуні. Кінуўшыся ў пуню, яна бачыла ўсё скрозь вузкую шчыліну ў сцяне і да самай цемры так і не змагла выйсці адтуль, хаця немцы паехалі. «Трўсілася»,— казала пра гэта маці Ванды...
Яму заўсёды раней здавалася, калі ўжо прыходзілі такія думкі, што першым пойдзе ён: занадта многа перажыў, бачыў тое, што нават не магло прысніцца Вандзе, хаця розніца паміж імі была ўсяго шэсць гадоў. Ды так выйшла, што Ванда, выходзіць, адчувала ўсё навакольнае іначай, сэрца яе сціскалася больш пакутліва, адчувала болей... «Саракагадовыя цяпер паміраюць часцей, яны ж і ў санаторыях цяпер ледзь не большасць»,— гаварыла ўрачыха, нібыта спрабуючы пераканаць яго, суцешыць тым, што смерць Ванды — не выключэнне, дзікунства, не катастрофа!
Ён неяк адразу пасталеў, заціх, нібыта ўжо не хацеў ці не мог хаця зрэдку адчуваць і перажываць вострае пачуццё вернутай маладосці, позняе, горкае і разам з тым жаданае.
Знешне ён амаль не змяніўся — высакаваты, худы, з прыкметнай сівізной, з нетаропкасцю слова і справы, і толькі вопытны, уважлівы позірк мог заўважыць у яго засяроджанасці нейкую разгубленасць, як быццам ён прыслухоўваўся да нечага — нечага, што пастаянна адыходзіла, выслізвала з рук...
I гэта сапраўды было так. Тым, што адыходзіла — з болем, з пакутай — было іх сумеснае жыццё з Вандай. Ён жахаўся: нават воблік, голас, смех яе апошніх гадоў губляліся, выслізвалі з ягонага жыцця, нібыта ўсё, чым была для яго жонка, знікала ўвогуле, правальвалася ў агромністую, страшную бездань, адкуль дыхала на яго холадам, адкуль ніхто I ніколі не вяртаецца — ён разумеў гэта з новай празорлівасцю, дзівячыся, што раней проста не думаў пра гэта. I разам з тым ярка ажывала мінулае, як быццам Ванда хацела бачыцца яму толькі маладой, лёгкай, жаданай. Не той спадарожніцай жыцця, з якой яны, быццам запрэжаныя ў воз, пераадольвалі жыццёвыя перавалы, а той, што, аднойчы ўварваўшыся ў жыццё, паклікала некуды вечнай, зваблівай жаночай прыцягальнасцю...
Вяртаючыся дадому, ён цяпер часам думаў нязвыклае: што ёсць прыгажосць, чаму прымаюць яе так неаднолькава, чаму ўвогуле жыве яна нейкім сваім, невядомым, патаемным для простых людзей жыццём?
Неяк, не заўважыўшы яго, сказаў хтосьці з мужчын пра Ванду, што яна нагадвае лісіцу: гнуткасцго цела, зманлівасцю гаворкі і паводзін. Пінчук усміхпуўся. Менавіта гэта больш за ўсё і падабалася яму ў жошцы — вішаватая, яна як бы зачароўвала яго наноў: церлася аб шчаку, мурлыкала, дагаджала ў кожнай дробязі. Можа, таму патаемна і не любіў ён жанчын дзелавых, рэзкіх, жорсткіх, нечым падобных да мужчын, якія і руку працягвалі гэтак, як мужчыны, і моцна паціскалі руку, гэтак жа, як мужыкі. Такіх жанчын у школе пасля вайны было шмат. Разлютаваныя адзінотай і цяжкасцямі, яны часта сварыліся, і ён, дырэктар, стамляўся ад неабходнасці іх мірыць. Таму ён заўсёды імкнуўся дадому, дзе было ціха і ўтульна, кожная рэч дыхала гаспадарлівасцю і клопатам. Багата карункавых покрываў; падчас абеду ці вячэры на стале былі бялюткія пакрухмаленыя сурвэткі. Нядзелю ж святкавалі з самаварам і пірагом. Тады такі быт называлі мяшчанскім, сурвэткі высмейвалі, але Пінчук цвёрда трымаўся звыклага, адно толькі рэдка запрашаў да сябе калег са школы. Тым больш што працавалі там амаль адны жанчыны.
З гадамі яны мяняліся: праз некалькі гадоў з'явіліся настаўніцы з трывалымі універсітэцкімі ведамі ў вузенькіх кароткіх спаднічках, з узбітымі валасамі, якія ліха гулялі з вучнямі ў настольны тэніс і паціху курылі ў туалетах. У настаўніцкую пастаянна званілі маладыя хлапечыя галасы, настаўніцы ў размовах сыпалі незнаёмымі імёнамі Джойса, Кафкі, Сэлінджэра, а на педсаветах спрачаліся не толькі з калегамі, а нават і з прадстаўнікамі гарана, бянтэжачы бывалых чыноўнікаў спасылкамі на вялікіх.