– Ну, родная, – паблажліва павярнуўся да яе напаўкорпуса амбітны муж, – гэта ж табе не журналістыка. Гэта ад вас, газетных пісак, слова прыгожага не даб’ешся. Літаратура – гэта, мілка… Літаратура – гэта… гэта і ёсць якраз тая пакручастасць, нешараговасць, наджыццёвасць. Гэта выяўленне чагось бязважкага, чаго вы, простыя смяротныя, і не бачыце…
Яўген сам адчуў, што перабраў у напышлівасці сваёй прамовы, што гаворыць няпраўду, амаль нясе глупствы. Але ён не прывык і не любіў выслухваць сумненні ў сваіх літаратурных здольнасцях. Ва ўсякім разе – ад жонкі. Да таго ж так і свярбела перад сном памянташыць языком, наталіць прагу красамоўнасці. У рэдакцыі, сярод сур’ёзных пісьменнікаў, ён сабе такога дазволіць не мог, бо лічыўся там птахам невысокага палёту.
– Не згодная я тут з табой, – пазяхнула жонка і выключыла тэлевізар. – Давай лепш у пасцель уладкоўвацца. А то што гэта за мода – будзіць мяне штоноч у тры гадзіны.
– Э не, даражэнькая, – завёўся Яўген. – Пачала, дык дагаворвай: у чым ты не згодная.
Васілёў брацельнік з прыкрасцю кінуў аўтаручку на кіпу спісаных аркушаў, задзірыста павярнуўся на крэсле-круцёлцы да жонкі тварам.
– Ну добра, калі хочаш. – Галя паднялася з крэсла і падышла да насценнага люстэрка, каб заправіць нанач валасы пад сетку. – Толькі не крыўдуй тады.
– Ну-ну, – з’едліва хмыкнуў малады пісьменнік.
– Усе твае высокія словы… ну там – “наджыццёвы”, “нешараговы”, “бязважкі” – аніяк да прозы, якой ты займаешся, не дапасоўваюцца. Тут пра нябесныя ясноты марыць не след.
– Гэта чаму ж? Што цябе ў маёй прозе не здавальняе?
– Ды не ў тваёй. Супакойся. Я кажу пра прозу ўвогуле. Калі б Пушкін гэтак жа пакручаста, напышлівай мовай сваіх вершаў, пісаў і прозу, у яго б нічога гожага не атрымалася. Ты перагарні “Аповесці Белкіна” – сцісла, трапна, кожнае слова на месцы. А ты, прабач, часам такую гаварыльню развядзеш, што патануць у ёй можна.
– Ат, параўнала бізун з яйкам! – распаляўся Яўген. – Па-першае, Пушкін пісаў амаль два стагоддзі таму назад. З тых пор, мілка, усё ў літаратуры памянялася… Лепшая ці горшая яна стала – гэта ўжо іншая рэч. Прынамсі, паявіліся новыя прыёмы, формы, змянілася руская мова і сам народ. Па-другое, не забывайся, што ў нас, беларусаў, свой шлях. І літаратурны – у тым ліку! Што для расейцаў добра, для нас можа быць – дрэнь. І наадварот… А то Пушкіным яна мне тыча…
Пісьменнік ускочыў з крэсла і нервова захадзіў па пакоі. Яго жонка прысела на край канапы.
– А я лічу, – абвяргала яна мужа, – што меркі паўсюль адны. Калі добра і на высокім мастацкім узроўні напісана, то ўжо аніяк не памылішся.
– Ты гэта намякаеш, што ў мяне на нізкім узроўні зроблена? – Яўген ажно спыніўся пасярод пакоя.
– Што ты ўсё за словы чапляешся! Выслухай да канца! Гарачы…
– Ну й тэмы пайшлі… – Празаік падышоў да стала, узяў цыгарэту, запаліў.
– Во малайчына, – абурылася жонка. – Давай, труці кватэру. Балазе зараз спаць ляжам.
– А сама вінаватая. – Яўген узлез на канапу, знасцежыў фортку. – Не трэ было задзірацца.
– Ух, скажыце! Не чапай нашых! Мы ж бездакорныя! – уядала мужа Галіна.
– Ты свае кепікі кінь! Давай аргументы. – Пісьменнік ізноў затэпаў па пакоі.
– Дык вось, наконт мастацкага ўзроўню, – доўжыла яго жонка. – Ты жыццё пакажы, сапраўдных людзей. Прытым праўдзіва і жывой мовай! А тое нашпіляў нейкіх выдуманых Гедымінаў, Баляславаў, Феагностаў. І тады мудруе з імі. Ты што, дасканала ведаеш псіхалогію людзей таго часу?
– Канешне, я паўгода з бібліятэчных архіваў не вылазіў! Сама ведаеш.
– Значыць, дарэмна штаны праціраў! Ды ў цябе князь чатырнаццатага стагоддзя, які толькі й умеў, што барматуху жлукціць, распуснічаць ды караць смерцю людзей, размаўляе на інтэлектуальным узроўні дацэнта гісторыі. Бо героі ў цябе кніжныя, архіўныя. Не бачыш ты іх і не адчуваеш.
– Ну, дзякуй за ветлае слова! – Яўген сярдзіта вышпурнуў акурак у фортку.
– Ды і не ты ў гэтым вінаваты… Гэта проста нейкая хваравітая страсць беларускай літаратуры апошняга дзесяцігоддзя: кожны, хто накрэмзаў два-тры нягеглых апавяданнечка, ужо арэ гістарычную глебу – раман піша на трыста старонак.
– А ты ведаеш, вельмішаноўная, што праз гістарычныя творы нацыя адраджаецца? Што гэтак мы знаходзім свае карані. А без каранёў дрэва чэзне. Без каранёў яно – сухастой!
– Мілы мой Жэня, ды хіба я аспрэчваю неабходнасць такога літаратурнага напрамку? Няма слоў – справа харошая! Я толькі хачу сказаць, што не ўсе Караткевічамі могуць стаць. Як не могуць быць усе Моцартамі і Мікеланджэла. Ты сваю нішу знайдзі. Асвой спярша малую форму: апавяданне, эсэ, публіцыстыку. Ды нават такія волаты, як Чэхаў і Купрын, апасаліся ў раманы пускацца. Але ад таго яны не меней таленавітыя і значныя для нас засталіся!