Беларус проста вымушаны быў чэрпаць духоўныя сілы са сваёй панурай, зменлівай, дажджліва-завейнай прыроды. І ён спазнаў яе, як, мусібыць, ні адзін еўрапейскі народ. Беларус таксама таленавіты ў рэлігійным успрыманні быцця. Але ж праваслаўе тут не набыло такой сілы, як на Русі, а каталіцызм – не такі ўплывовы на масы, як у Польшчы. На стыку гэтых магутных рэлігійных канфесій беларус, як гэта ні дзіка гучыць, – хрысціянскі язычнік. Стойкая вера тут мяжуецца з зацятай забабоннасцю, жахам перад непераможнымі сіламі разнастайных стыхіяў. У заходнебеларускіх вёсках на скрыжаваннях усталёўваюцца вялізныя драўляныя крыжы з ручнікамі – для адпуджвання нячыстае сілы, у архітэктуры тутэйшых храмаў свіціцца штосьці ад паганскіх церамоў, мы па-ранейшаму шукаем папараць-кветку… Беларус туга паддаецца цывілізацыі, новым веянням, паколькі подыхі ўсяго прагрэсіўнага і лёсапераваротнага даходзяць да яго праз гушчары, балоты і бездараж марудна, у аслабленым і куртатым выглядзе.
Зрэшты, вышэйпрыведзеныя развагі пра беларускі характар не зусім дапасоўваюцца да абсалютнай большасці гараджан, то бок тых, хто толькі пражывае на тэрыторыі этнічнай Беларусі, есць хлеб з яе палеткаў, але чытае выключна расейскую прэсу і літаратуру, глядзіць расейскія тэлепраграмы, слухае расейскае радыё, круціцца ў рускамоўным асяроддзі, і значыць – духоўна жыве ў сферы магутнай культуры суседняга народа. Такіх людзей можна называць калі не рускімі, то ўжо постсавецкімі – дакладна.
Але закончым гэтае лірычна-філасофскае адступленне і звернемся непасрэдна да асобы галоўнага героя.
Панядзелак пачаўся для Васіля Сурмача куды як дрэнна. Ён устаў без пятнаццаці сем, абмыўся пад душам і, пакуль Маша ўпраўлялася з пасцеллю ды круцілася перад люстэркам, накіраваўся на кухню, каб змайстраваць нешта паесці. Косцік знаходзіўся ў Машыных бацькоў.
За кухонным акном млява абуджаўся лістападаўскі ранак: шэры, санлівы, непаэтычны. З адчыненай форткі цягнула сырасцю. Чуліся лёгкія і цяжкія таропкія крокі пад акном, ляпанне дзвярэй пад’ездаў, нехта завёў і праграваў легкавік. Усё гэта спараджала ў Васіля смутныя асацыяцыі, наганяла неаптымістычныя думанні, і зусім не хацелася выходзіць на брудны, у выбоінах і лужынах двор, шыбаваць на працу.
Васіль уключыў штомоцы міні-магнітолу, якая стаяла на стале, і па-гаспадарску сунуўся ў халадзільнік. Магнітола выдала “АВВА”, і пад гэтыя заліхвацкія спевы хлопец выцягнуў на стол усё неабходнае і заняўся гатаваннем яешні. Падпяваючы і прытанцоўваючы, ён убіў на патэльню пяць яек, скоранька накрышыў у талерку цыбулю, настругаў сыр, усё гэта перамяшаў і ўсыпаў паверх сквырчлівых яек. Вядома, пасаліў і паперчыў. Водар гэтай немудрагелістай стравы абудзіў малады апетыт і, разам з “АВВА”, станоўча паўплываў на Васілёў настрой. Ён пару разоў гукнуў сваёй сяброўцы, якая чамусьці заваждалася ў спальні, каб падыходзіла на кухню, але адказу за гучнымі магнітафоннымі спевамі не ўлавіў. Таму ён давёў страву да гатоўнасці, пераставіў напаленую патэльню на тумбачку з кафляным верхам, прыглушыў магнітолу і зноў паклікаў Машу. Замест адказу ён расчуў у глыбіні кватэры нейкую валтузню і яўна чужы, басавіты, голас.
Сурмач выскачыў у калідор і абамлеў: дзверы на лесвічны пралёт былі знасцежаны. Са спачывальні данёсся жаночы віскат, затым гукі як бы глухіх удараў. Праз секунду Васіль быў там. Перад ім паўстала ўражвальная карціна: каржакаваты невысокі мужык у заношанай джынсоўцы стаяў да яго спінай і цягаў за доўгія валасы, прыгінаючы долу, гаспадыню гэтага дома… Усе далейшыя Васілёвы дзеянні былі чыста машынальнымі, але ж надзіва дакладнымі і выніковымі. Тыграм падскочыўшы да нязванага госця, ад якога за вярсту тхнула алкагольным перагарам (гэта быў Машын былы муж-прапойца), Сурмач з добрым размахам выцяў яго сваім чыгунным кулаком паміж лапатак. У нутры мужыка нешта ёкнула, і ён, нібы паралізаваны, здранцвеў і пачаў асядаць уніз. Аднак Васіль не даў яму гэта зрабіць, бо схапіў адной рукой за матню, а другой – за шыварат, рыўком адарваў ад падлогі і, як мех з бульбай, панёс да выхаду. Усё адбывалася ў дзіўнай, напружанай бязмоўнасці. Нават Маша, жанчына нервовая і ўражлівая, пасля вызвалення ад гвалту выпрасталася і з нямым жахам утаропілася на Сурмача і яго знямела-скамянелую ношу. А Васіль моўчкі развярнуўся да дзвярэй, выйшаў са спальні, адолеў доўгі калідор, на парозе кватэры паставіў свайго паслухмянага саперніка на падлогу і даў штурхаля каленам ніжэй спіны… Васіль ужо зачыніў і замыкаў дзверы, як пачуў крыкі лаянкі на лесвічнай пляцоўцы. Ён з цікаўнасці зірнуў у дзвярное вочка: мужык цялёпкаўся на карачках ля проймы процілеглых дзвярэй пад нагамі дужага, спартыўнага выгляду дзядзькі, які трымаў яго за каршэнь, чартыхаўся і спрабаваў паставіць на зыбкія ногі.