– Васіль Сурмач, калі не памыляюся? – запытаўся чалавек на канапе.
Твару яго разгледзець пакуль не ўдавалася, бо ён трапляў у цень.
– Так, – адказаў Васіль і зрабіў колькі крокаў наперад.
Тады чалавек апусціў акурак у попельніцу, жвава падняўся і рушыў насустрач.
– Алесь Хведаравіч Месціч, – адрэкамендаваўся ён, моцна і коратка паціскаючы Сурмачаву руку.
Рэдактару з выгляду было гадоў пад пяцьдзесят, аднак рухаўся ён па-маладому спружыніста, энергічна. Росту ж быў ніжэйшага за сярэдні, добрага целаскладу, які выяўляўся нават пад строгім рабочым касцюмам. Бездакорна паголены твар здаровага колеру, свежая кашуля і манера глядзець суразмоўніку ў вочы прыйшліся Васілю даспадобы. Але смелы пагляд гаварыў яшчэ і пра звычку рэзаць праўду-матку. Дарэчы, і роўны зычны барытон і валявы падбародак рэдактара адназначна выключалі спадзевы на якія-кольвек міндальнасці.
– Прысаджвайцеся, калі ласка. – Алесь Хведаравіч указаў рукой на канапу.
Васіль сеў з краю, з выпрастанай і напружанай спінай, – нібыта падкрэсліваў сваю выпадковасць у гэтым памяшканні. Рэдактар жа размясціўся прывольна: адкінуўся на спінку напаўпавароту да госця.
– Чаю вып’еце? – спытаўся ён. – Харошы, цэйлонскі.
– Не, дзякуй, – адказаў Сурмач, хаця ў горле перасохла ад хвалявання.
Тады рэдактар узяў са стала пачак цыгарэт “Космас” і прапанаваў Васілю:
– Курыце?
– Ага. – Прыкладаючы ўсе намаганні, каб скрыць дрыготку пальцаў, хлопец вышмаргнуў з працягнутага пачка цыгарэту.
Пару зацяжак рэдактар і яго госць зрабілі моўчкі.
– Ведаеце, Васіль, – падаў нарэшце голас Алесь Хведаравіч, – што мяне ў асноўным парадавала, калі чытаў ваш рукапіс? Гэта тое, што мне не прыйдзецца расчараваць харошага чалавека – Галіну Вікенцьеўну.
На гэты ўступ Сурмач не знайшоў, што адказаць.
– А то ж як бывае: просіць знаёмы чалавек, твой добры таварыш, камусьці дапамагчы апублікавацца, – доўжыў рэдактар, выпускаючы клубы дыму ў напрамку адчыненай форткі. – Ты б і рады ўсёй душой гэта зрабіць, але не можаш… Па адной простай прычыне не можаш, што там не толькі няма чаго публікаваць, а і працаваць – рэдагаваць, папраўляць – няма з чым: паэзіяй там і не пахне. І што тады мне, небараку, рабіць? – Ён хітравата падміргнуў Васілю. – Сказаць прама: “Гэта бяздарна”, – то скрыўдзіш добрага чалавека, альбо, горш за тое, нажывеш у ягонай асобе новага ворага. А ворагаў у нас, рэдактараў, і так дастаткова. Словам, выкручвацца прыходзіцца, прыдумляць нейкія гладкія фразы, чырванець, быццам сам вінаваты ў бяздарнасці тых вершаў. Разумееце, Васіль, пра што я кажу?
– Разумею.
– Іншая справа – чалавек з вуліцы. З ім куды менш цырымоній: таленавітае – у друк; не надта таленавітае, але прафесійна зробленае ў стол кладзём – хай сваёй чаргі чакае; пасрэднае, бяздарнае – адхіляем канчаткова і беспаваротна. Любата працаваць! – Рэдактар яшчэ раз падміргнуў Васілю і раструшчыў кароткі акурак у попельніцы.
Моцны тытунь “Космасу” гаючым чынам падзейнічаў на Сурмачаву нервовую сістэму: у душы палагаднела, у руках з’явілася прывычная ўпэўненасць. Апрача таго, радаваў даверлівы тон Алеся Хведаравіча.
– Прызнаюся, што без энтузіязму ўзяў ваш рукапіс, – мовіў далей рэдактар. – Паўтараю: баяўся засмуціць Галіну Вікенцьеўну, якую ведаю гадоў пяць як выдатнага журналіста. Бо не сакрэт, што са ста вершаскладальнікаў добра калі знойдзецца адзін з задаткамі таленту, і верагоднасць, што гэты паэт будзе рэкамендаваны праз твайго блізкага знаёмага, мізэрна малая. Таму ваш рукапіс я ўзяў з апаскай… Работы ў мяне па горла, і новыя вершы я проста фізічна не магу праглядаць за тыдзень… Але ж мне карцела найхутчэй разабрацца з вашымі творамі – бо, па шчырасці, і ў вас западозрыў чарговага графамана, які шукае пралазы ў друк. Разумееце, каб не насіць у душы гэты цяжар… каб хутчэй сказаць Галіне Вікенцьеўне горкую праўду.
Утварылася нядоўгая паўза, цягам якой рэдактар нібы вывучаў твар свайго негаваркога суразмоўніка.
– Давайце ўсё ж чаю вып’ем. – Алесь Хведаравіч пацягнуўся да самаварчыка і ўключыў шнур у трайнік. Апарат адразу ж вантробна загуў, як кот перад бойкай.
Пакуль рэдактар засыпаў заварку ў кубкі, Сурмач не ведаў, куды падзець рукі, і церабіў запалкавы карабок.
– Такім чынам, я парашыў як мага хутчэй расправіцца з вамі, – Месціч ізноў адкінуўся на спінку канапы, – і таму ў мінулую пятніцу прыступіў да вашага рукапісу.
Ад гэтых слоў Васіль увесь ператварыўся ў слых.