— Няўжо Колька яго жэніцца? — шчыра здзівіўся Сыпун.
— Нягож хто,— Іван зласнавата цыркнуў слінай праз зубы.— Смаркач яшчэ, нават у войску не служыў, а жанілка спакою не дае, смыліць. Прывёз дзеўку, такую ж зялепуху, з-пад Краснаполля. Заўтра заадно і справяць вяселле. Каб быў маім сынам, то я паказаў бы яму жаніцьбу на спіне. Вусы яшчэ як след пад носам не прабіліся, а ён ужо пладзіцца надумаў. Няхай бы толькі мая Дуняша заікнулася пра вяселле...
— I нічога ты не зрабіў бы,— перапыніў Андрон Гарбацэвіча.— Збіраў бы сталы і на стол. А што да Колькавых вусоў, не дужа гэта і важна,— Сыпун зноў шчыра ўсміхнуўся і аж закашляўся ад дыму.— Калі хочаш, то раскажу, як мяне падшыванцам вадзілі ў сваты. Канечне, дзеля смеху, а ўсё ж...
Галадуха ў той год выдалася — страшна ўспамінаць. Да Дабравешчання ў засеках і клеці ўсё падабралі. Душылася сям'я такой-сякой нішчымніцай, абы ногі, як гавораць, не працягнуць. Ратоў жа ў нашай хаце было аж дзесяць, праўда, разам з татам і маткаю. Маладога шчаўя і крапівы, думалі, што і не дачакаемся.
Але такое не ў адных нас было. Ці не большасць людзей у вёсцы клалася спаць пад буркатлівую, аж у вушы аддавала, музыку жыватоў, з ёй жа і падымаліся.
Я ў сям'і быў перадапошнім з хлопцаў. Ішоў мне дзевяты год. Адным вечарам мы ўжо павячэралі, пасёрбалі жыдкай бульбы. Калі не ведаеш, то тлумачу табе, што гэта за патрава.
— Я ведаю.
Андрон прымаўкае, выкідвае далей ад ганка дакураную папяросу і нейкую хвіліну засяроджана ўглядаецца паўз частакол агарода на лугавы выган.
— I што далей, дзядзька? — асцярожна пытае Іван.
— Зараз і далей будзе,— вусны старога скрывіліся ў нацягнутай усмешцы.— Значыцца, дзевяты год мне ішоў. Худы ж быў, як цапок. Хоць гладкіх, уедзеных на той час у вёсцы знайсці было цяжэй, чым канапляніну ў горцы проса.
А недалёка, двары праз два ад нас, жыла сям'я Смалякоў, перад вайной з’ехалі яны ў Расею. І была ў Смалякоў дачка Праскута. Дзеўка два дзесяткі гадкоў размяняла, а ў сваты ніхто не ішоў. Дужа ж брыдкаю з твару ўдалася. Самі Смалякі жылі заможна: і хлеба мелі, і скаціны ў хляве. Адным словам, не галадалі.
Вось у той зімні вечар браты, пухам ім няхай зямля будзе, і надумалі звадзіць мяне ў сваты да Смаляковай Праскуты.
— Якія сваты? Табе ж, дзядзька, дзевяць было, а ёй за двацпаць,— здзіўлена перапыняе Андрона Іван.
— Ты слухай, слухай,— усміхаецца стары.— Хоць і галоднымі былі, а жартаваць умелі. Значыцца, збіраюць мяне ў сваты, нейкую торбачку спакавалі, у пляшку вады налілі. Усё сур'ёзна робяць, і я не адмаўляюся. згодны ісці. (Браты казалі, што ў Смалякоў кожны дзень буду есці ад пуза.) Ужо апрануліся, да парога падыходзім, а тут бацька з печы і гаворыць: «Слухайце, хлопцы, як вы Андрона паведзяце ў сваты, у яго ж яшчэ і яйцы не касматы».
Што ж рабіць? Забедавалі браты, а найбольш за ўсіх я. Тут нечакана бацька з печы зноў параду дае: «Вы прывяжыце Андрону аўчынку, вось і гатовы жаніх пад вянец».— Сыпун ад смеху зноў закашляўся, аж слёзы на вачах выступілі.
Іван Гарбацэвіч жа, ляснуўшы па каленях далонямі, зарагатаў так, што напалохаў пеўня, які корпаўся недалёка, за перагародкаю двара, у смецці.
— I што? Прывязалі-такі аўчынку? — праз рогат пытаецца Іван.
— А куды дзенешся. Сяк-так прывязалі з’едзены моллю лапік ад старога кажушка. Я не працівіўся, а рады быў, што ў Смалякоў цяпер пачну жыць ды штодня смачна есці. Але ж браты-бэйбусы, пасля таго як усё зрабілі, ад смеху каталіся па падлозе, а я горкімі слязамі заліваўся і ўсё прасіў іх ісці да Праскуты ў сваты. Вось як яно, Іванка, бывае. А ты кажаш, што ў Колькі яшчэ і вусы як трэба не выраслі.
Успомні Мікіту Шавэркіна. У яго за ўсё жыццё ні аднаго воласа на твары не было. Баба бабаю на выгляд, а васьмёра дзяцей састругаў. Ніколі, да самай смерці не галіўся, не расло шчэцце, і ўсё тут. Помніш жа, які ён гладкі быў ды ёмкі. Адзін трохпудовыя камяні з агарода зносіў, на дзвюх кароў сена за тыдзень накошваў. Вось табе і безбароды.
— Клопатаў лішніх затое не меў,— пагаджаецца са старым Іван Гарбацэвіч.— Добра яму было.
— О не, хлопец,— перапыняе Андрон.— Каб ты ведаў, колькі кпінаў ды брыдкіх жартаў Шавэркін зносіў, не пазавідаваў бы ты яму. Мікіта, бедалага, цураўся хадзіць у лазню разам з другімі мужчынамі. Сам для сваёй сям'і зляпіў нейкі буданок-баньку, там і мыўся. Усё ж мужчына павінен быць мужчынам. Трэба, каб і барада з вусамі расла, ды і яшчэ там-сям кучаравілася.
— Слухай, а чаму ў старых і пажылых баб вусы і барада пачынаюць перці, як не ў сябе,— далікатна пытае Іван.—Вазьмі хоць Перазімчыху. Ёй самы час начаць галіцца. Ты б, дзядзька, зрабіў суседцы добрую паслугу. Клікнуў бы як-небудзь вечарком ды разам і саскрэблі б валассё з твараў, а там, глядзіш — і пабраліся б разам. Весялей жылося б і цяплей зімою спалася.