«Дзяцініцца стары Андрон,— вырашыў пра сябе Іван Гарбацэвіч,— але ж і гады ў яго зайздросныя. Бач, папярэджвае, як бацька. Прыемна, што чужы чалавек, а клапоціцца».
IX
Дачакаліся нарэшце шышкаўцы дажджу. 3 самай раніцы сонца, якое сляпуча вісела на неабсяжным нябесным прасцягу, хуценька пачало зацягвацца богведама адкуль нахапіўшыміся аблокамі. Далёка, недзе за лесам, глуха і ленавата, нават стомлена, вуркатнуў гром. Праз мірг вока ягоны голас памацнеў, стаў грубейшы і больш блізкі да вёскі. Пацямнела неба, змейкаю паласнула маланка, а вецер, які нахапіўся густой навалаю, зашумеў, забуяніў у лістоце і голлі пасадачных дрэў і кустоў, каля хат шышкаўцаў.
Перазімчыха ў такую непагадзь, каб дарма не гулялі рукі, узялася лапіць падраныя мяшкі. Рыхтавалася да восені. Бульбу ж трэба ў полі кудысьці высыпаць ды, перабраўшы, занесці ў пограб. Зіма, як вядома, усё падбярэ і падчысціць.
Памытыя палатняныя мяшкі горкаю ляжалі каля ног старой. Спрытна хадзіла іголка з ніткаю ў руках Надзюхі. Часам, калі ляскаў недалёкі пярун за акном і нізкае неба праломвалася крываватай стралою маланкі, Перазімчыха выпускала з рукі іголку і паспешліва хрысцілася, бязгучна нешта шэпчучы сабе пад нос.
Яна так заюшылася работаю, што не заўважыла, як з-за невялікіх перакошаных варотцаў прамільгнула нечая постаць у дажджавіку. Не пачула старая і ўкрадлівых крокаў у сенцах. Спахапілася Надзюха толькі тады, як ленавата рыпнулі дзверы хаты.
— Добрага здароўя табе, цётка,— на саматканым ходніку стаяла каля парога цыганка. 3 яе дажджавіка танюткімі раўчукамі сцякала вада. На заўсёды азызлым твары, пасля ледзь не штодзённых п'янак, гуляла штучна напушчаная ўсмешка. Вочы ж, скіраваныя на Перазімчыху, пажадліва-пакутна гарэлі.
«Прыйшла прасіць на апахмелку,— не адказваючы на прывітанне госці, здагадалася Надзюха.— Чамярыцы ёй з каланіцаю, а не выпіўкі трэба. Лепш бы дзяцей удосталь накарміла. Дык не ж, чарка з гарэлкаю белы свет радном засцяліла. Хоць бы такія бабы часта сеяліся, ды рэдка ўзыходзілі. I чаго ж яна да мяне прыперлася? Заўсёды мінала хату, а сёння ў такое надвор’е, калі па вялікай бядзе на вуліцу вышмыгнеш, яна прыперлася. Ведае, што ў мяне, хоць і на калені стане, ды не выпрасіць і ламанай капейчыны, не гаворачы пра пякучы глыток...»
— Пытаюся пра здароўе тваё, цётка. Ці ўжо зусім нічога не чуеш? А мо спецыяльна прыкідваешся? Нядобра людзей так сустракаць.
Перазімчыха неўзлюбіла, зазлавала на гэта.
— Не бачу людзей! — Надзюха кіданула недалаплены мяшок на падлогу.— I хто ж такое ў галаву тваю прапойную ўбіў, што ты чалавек, га? Алкашка, і ўсё тут!
— Ну, не злуйся, не злуйся.— Цыганка скінула дажджавік з плячэй, трасянула яго і навесіла на цвік паверх пінжака гаспадыні, затым ленавата, нібы не хочучы таго, прайшла да стала і прысела на самаробны яшчэ табурэт.
— Слухай. ці не пазычыш на хлеб грошай? Я днямі аддам. Чыстую праўду гавару. Мае дзеці без хлеба і гарчыцы анічагусенькі есці не хочуць, да любой стравы падавай ім хлеб з гарчыцаю. Калі няма — галоднымі застаюцца, а за стол не ідуць і не садзяцца.
— Не брашы, як сучка! — ускіпела Перазімчыха.— Халеры табе ў бок. Грошай на хлеб яна просіць. Гарэлкай бясстыжыя гузікі хочаш заліць. Вунь бельмы аж чырвоныя ад перапою... Хай пасля навальніцы дзеці самі прыйдуць, ім на хлеб не паскуплюся даць. Цябе ж, навалач, сранай мятлою з хаты паганю. Няма пра што нам гамонку весці. Усё. Бяжы па наступных дворышчах. Мо хто і зжаліцца над такой нядайдзіцай, плескане ў шклянку ванючай гары. Дай бог, каб захлынуліся вы, прапойцы! Ці мысліма ж гэга? Раней толькі мужчыны зрэдку пілі, а цяпер і бабы ўпоравень душацца гэтай атрутай. Срамніца ты, срамніца,— захітала галавою Надзюха Перазімчыха.
— Не ерапенься! — гнеўна зірнула на старую цыганка.— 3 радасцю дасі мне грошай. Дасі, а не пазычыш. I не на адну бутэльку.
— Людцы мае! — здзіўлена пляснула далонямі Надзюха.— Дзе ж гэта бачана, каб сярод белага дня рабавалі?! Вон з маёй хаты! — старая ўсхапілася на ногі.— Зараз жа каціся за парог, каб і духам тваім не смярдзела!
— Садзіся! — загадала цыганка.— I ўважліва слухай мяне,— жанчына ўперлася локцямі ў свае калені. схаваўшы Ў лодачцы далоняў сухі і вастраваты падбародак.— Пачнем з таго, як ты неяк купіла за тры літры самагонкі ў хлопцаў, сама ведаеш якіх, а калі забылася, то магу напомніць, два мяшкі салетры. Ну, ці помніш? — Цыганка, звузіўшы вочы, пільна глядзела на Перазімчыху.— Маўчыш? Значыць, помніш. Купіла ты не для таго, каб падсеяць ячмень ці траву на лужку, а з адною думкаю: нашкодзіць Андрону, суседу свайму блізенькаму.
Перазімчыху быццам электрашокерам сцебанула. Яна здрыганулася ўсім целам, аж хустка спаўзла з патыліцы на вочы. Раскрыла рот, каб нешта адказаць, але не змагла і так сядзела, утаропіўшыся ў нязваную госцю.