— Працягнем далей,— зноў загаманіла цыганка.— Ты думаеш, што ніхто не ўгледзіць, як ты, векавуха, той ранняй вясною, зямелька ледзь-ледзь растала, пад сховай ночы, пры месячыку адкопвала карнявішчы саду Андрона і пасыпала, не скупячыся, салетрай. Два мяшкі на дзесятак дрэў хапіла. Я ўсё бачыла свамі вачыма. Вось гэтымі,— цыганка мірганула.— Угробіла ты сад суседа, знішчыла, звяла пад корань. Ведала, чым дапячы Андрону. Ён жа за яблынямі і грушамі, сліўкамі ды чарэшняй глядзеў быццам за роднымі дзецьмі. А ты, цётачка, пад пілу прымусіла сад пусціць... Калі не дасі на гарэлку, то перакажу ўсё не толькі Андрону, а кожнаму шышкаўцу: ад малога да вялікага. Вось тады ўжо точна ў вёсцы табе месца не знойдзецца. Як ад чумной кожны адварочвацца пачне.
У Надзюхі запалалі шчокі і вушы, заламала ў патыліцы. Відаць — падняўся ціск, які шмат гадоў Перазімчыха ўтаймоўвала настойкамі чарнаплоднай рабіны ды прыхопленай марозам каліны.
Што было рабіць старой? Палезла яна ў шыфанерку за занавескай-шырмаю, каб нашчупаць у патаемным месцы вузельчык з грашыма.
— Дзякуй, цётачка,— загаманіла цыганка, беручы скамечаныя паперчыны з рук Надзюхі.— Усе кажуць, што ты скупая, аж не, памагаеш бедным людзям, такім, як я, лепш за родную матку.
Перазімчыха стаяла моўчкі, адвярнуўшы галаву ад нахабнай госці.
X
Ужо больш месяца, як з’ехаў Лёнік з Шышкаўкі. Вучыўся і гуляў недзе па шырокіх вуліцах і праспектах вялікага горада. Восень пакрыху, няспешна агортвала зямлю, рыхтавала яе да зімовага спачыну.
Дуняша, як заўважылі бацька з маці, апошнімі тыднямі вельмі замаркоцілася і схуднела. Для іх было нязвычным, што дачка стала абыякавай да яды, нават любімых страў. Кацярына Гарбацэвіч крадком і з падазронасцю глядзела на Дуняшу. Некалькі разоў, калі Івана не было ў пакоі, яна спрабавала пагаварыць з донечкай, распытаць, чаму пры запалых шчоках у яе так круглее жывоцік. Дуняша пры першых жа намёках маці выскаквала з хаты на вуліцу. Крадком плакала, затуліўшыся дзе-небудзь у закутку.
Лёнік не пісаў каля двух месяцаў. З’ехаў і як у густым і непраходным лесе схаваўся. Хоць бы адзінае слоўца даслаў. А ён жа абяцаў ёй, Дуняшы, што забярэ да сябе, падшукае жыллё і будуць яны разам галубіцца ды жыццё ладкаваць. Дуняша ледзь не кожны тыдзень адсылала лісты ў Мінск, ад Лёніка ж ні гу-гу. І як ёй далей жыць? На каго і на што спадзявацца? Як схаваць ад бацькоўскіх і людскіх вачэй цяжарнасць? Хоць ты ў сіло лезь ці ў возера кідайся. Дзе ён і з кім? Няўжо ўсё тое, што было між імі, засталося ў мінулым? Мо яе любы захварэў ці патрапіў у бяду? Не. Пра гэта адразу б пайшла пагалоска па вёсцы. Лозікі ж, бацькі Лёніка, колькі разоў іх Дуняша бачыла, заўсёды вясёлыя, прыветлівыя.
А сны... якія недарэчныя і брудныя яны сняцца. За цэлую ноч хоць і звядзеш, змружыш на імгненне павекі — ніводнага светлага і радаснага моманту.
Гэтым разам, адпрацаваўшы ў кіёску, Дуняша крочыла па маластоўскай дарозе ў бок Шышкаўкі. Пранізліва-едкі вецер даймаў праз скураную куртачку. Па вышчарбленым асфальце кружлялася счарнелая лістота з дрэў, а ўзбоч дарогі, у выпетрана-высахлых кусточках піжмы і палыну, чулася самотная, аж сэрца нудой захліствалася, мелодыя блізюткай зімы, якая вось-вось абрынецца на абшары зямлі і людскія плечы. Хоць было нясцерпна холадна, але Дуняша не спяшалася дамоў. Што новага яна пачуе ад маці, акрамя папрокаў ды вострых і пякучых позіркаў? Як ні старалася Дуняша, але не змагла схаваць ад яе вачэй свой жывоцік. «Гуляшчая». Вось тое слова, якім часцей за ўсё сустракала і праводзіла яе маці.
«Шукай, лярва, пакуль не позна, жаніха. Прыхаваеш, срамніца, сваю ганьбу. Нас з бацькам, дасць Бог, ад пазору зберажэш. Хоць за маленькага, плюгавенькага, але, гуляшчая, пойдзеш! Чым дурнейшым вахлаком будзе, тым лепей табе. Не глядзі: шыла ён ці матавіла, аберуч хапайся, акручвай. Інакш, павер майму слову, з двара зганю. Не хачу да скону свайго веку хамутоўніцай хадзіць!»
Успамінаючы гэтыя словы, Дуняша не заўважыла, як каля яе спынілася машына. Спахапілася толькі, калі пачула сігнал.
— Замерзнеш на дарозе, прыгажуня,— адчыніўшы дзверцы, вызірнула калматая і рудая галава хлопца.— Куды ідзеш? Мо нам па дарозе, то падвязу.
— У Шышкаўку мне трэба,— абыякава прамовіла дзяўчына.
— Сядай, падкіну.
Адразу адчуліся цеплыня і зацішнасць у кабіне машыны.
— У госці да каго? — з усмешкаю спытаўся вадзіцель.
— Ды не. 3 працы дамоў дабіраюся.
— А дзе ж такія красатулі робяць? — хлопец падміргнуў. Дуняша, чырванеючы, адвяла вочы.— Калі сакрэт, то пытацца не буду.