Выбрать главу

— Навошта мне ты, старая шэльма, гібей пад сонцам, сама ў дамавіну папросішся, а яе і не будзе. Думаю, дошак, каб збіць труну, яшчэ ж не навалачыла на гарышча. Папрасіла б мяне. Удвух іх прынеслі б ад калгаснай лесапілкі. А там, глядзіш: чарачку б наліла, а я паціху і па-суседску вечную дамавіну табе састроіў бы. На тым свеце паненкай сябе адчуеш, мяне штодня прыгадваць пачнеш.

— Няхай цябе балотныя жабы прыгадваюць. Дамавіну ён мне суліць, Конетоп бязбожны!

На Андрона, падалося. як быццам нехта нябачны вядзёрны чыгун вару выліў. Ён жвава саскочыў з веснічак і кінуўся да плота, які падзяляў агарод суседзяў.

— Не чапай, гадаўка, коней, а то прыдушу ў баразне і не каўкнеш, паганка ты языкастая. Коні ёй дарогу перабеглі!

— Конетоп, Конетоп,— як саплівае дзіця, даймала Надзюха Андрона.— Што, рыбкі цяперака ўжо не хочаш, бо не з рукі коней тапіць, ды і рэчка абмялела, возера перасохла, га, Конетоп?

Сыпун спрабаваў пералезці ўжо цераз плот, але Надзюха, перабіраючы хуценька нагамі, шуснула ў сенцы.

— Во і сядзі там, шэльма старая, бо калі ўпалюю, то ўжо ў падполле да пацукоў галавой упіхну. Не будзь я Андронам.

Сыпун абапёрся спінаю на плот, зняў з галавы зношаны і выпалены сонцам капялюш, пашкроб лысую макушку. затым павярнуўся, зірнуў яшчэ раз на зачыненыя суседчыны сенцы і паціху патупаў да сваёй хаты.

3 даваенных часоў замацавалася ў Шышкаўцы за Андронам Сыпуном мянушка Конетоп. А ўсё пачалося з таго, што патрапіў Андрон у маладыя гады на далёкую рэчку Аку. Пайшоў ён у тыя мясціны не па сваёй волі, а лёс пагнаў, галадуха ды нішчымніца. Заўсёды ж здаецца, што ў далёкім краі і грыбы вышэйшыя, і ягады буйнейшыя, а хлеб мякчэйшы. Пабыў на далёкіх і лепшых харчах Андрон, а гадкі праз два, якраз за зіму да вайны з немцамі-фашыстамі, прыехаў ён дамоў, у Шышкаўку.

Кожнаму свежаму чалавеку, які з'яўляецца ў вёсцы, Надзюха Перазімчыха расказвала пра Андрона-Конетопа прыкладна так: «Наглядзеўся гэты недавумак чужых звычак ды забабонаў у далёкіх землях і захацеў каб прыжыліся яны ў нас. Гадоў некалькі не вялася ў шышкаўскім возеры рыба, і ў рэчцы яе паменела. Тады ўжо вазамі шчупакоў ды карасёў з плоткамі не вазілі. Колькі мужчыны ні стараліся, а ледзь-ледзь на юшку налоўлівалі. Рыба як усё роўна выпарылася з нашых вод. Усялякія здагадкі хадзілі, а каб нешта путнае прыдумаць, такога не знаходзілася. Вось тут і заявіўся наш Конетоп. Уведаў ён пра бяду, а сам жа быў заядлым рыбаком, і адным вечарам, якраз пад саменькую вясну, сабраў Сыпун мужчын у матчынай хаце і давай ім росказні нагаворваць, раіць, як бяду агораць. Даводзіў ён усім, хто прыйшоў на сходку, што ўсё горачка з рыбаю з-за таго, што ўзлавалі, не залашчылі нашы мужчыны мясцовага азёрнага і рачнога вадзяніка. (У гэтым месцы гаворкі Надзюха весела, па-маладому смяялася, закінуўшы галаву, і хапалася за бакі, калі гаварыла стоячы, ну, калі сядзела пры гамонцы, то абхоплівала рукамі свае худыя, вуглавата-касыя плечы.)

Нашаптаў Конетоп, каб сабралі мужчыны па некалькі рублёў і адправілі яго шукаць цыганоў. А на той час іх і не дужа цягалася па вёсках, новыя законы забаранялі, і міліцыянты палявалі на іх, застрашвалі, на зямлю ўсадзіць хацелі. Ды дзе вы бачылі, каб цыган за плугам хадзіў, а цыганка з сярпом спіну гнула. Дулю пад нос. У страшным сне і то не ўбачыш.

Але сабралі шышкаўскія рыбакі па рублю і адправілі Сыпуна (Надзюха, усе гэта ведалі ў вёсцы, мо толькі разы са два назвала Андрона па імені. Ёй здавалася, што, завучы яго па мянушцы, яна быццам бы ганіць і помсціць старому) шукаць валачобных цыганоў. Тыдні два яго не было, і ніхто яго не бачыў. Знік Сыпун і грошы знёс. Той-сёй гаварыў, што такой крутнёй-гаманою сабраў ён грошы, каб з’ехаць як падалей у свет белы ды і абжыцца па-людску. Але на трэці тыдзень, пад вечар, Сыпуна ўбачылі ў вёсцы. Ішоў ён, ледзь цягнучы ногі, а на повадзе вёў коніка-дахадзягу. 3-пад конскай скуры адны маслакі тырчэлі. Зірнеш і думаеш: во падзьме большы сіберны вецер і ўзнясе пад хмары і чалавека, і каня. Выкупіў, значыць, дурніла ў цыганоў самую нягодную каняку і, як сам гаварыў мужчынам, без «торгу». Такое правіла быццам бы. Загадаў яшчэ Сыпун усім рыбакам з хатаў прынесці па прыгаршчах ячменю ці аўса, а хто зможа, то і канопляў. А бясхлебіца ж пад вясну, пад кожнай страхой голад скуголіць, дзе тут набярэшся ячменю, не кажучы пра каноплі. Мужчыны ж, няхай яны спруцянеюць (заўсёды бачылася, што ў гэтым месцы свайго казання Надзюха пачынала злавацца, яе сухенькі маршчыністы тварык усыпаўся чырвонымі плямамі, у жвавых, бясколерных вочках успыхвалі гняўлівыя іскаркі, пачынала трэсціся барада з рэдзенькімі сівымі валаскамі), крадком ад жонак з засекаў насеннага зерня нацягалі. Усё для каня-дахадзягі.