Тры дні Сыпун адкормліваў яго. А ў апошні, трэці, вечар павалокся дурніла Сыпун да Яўхіма-медавіка. Той калод пятнаццаць пчолаў меў. У яго і вытаргаваў Конетоп карэц мёду. Змяшалі яго рыбакі з соллю і вымазалі галаву беднай худобе. А ўсё ж рабілі тайком, каб мы, бабы, не бачылі. Ды халера з імі. Усё роўна даведаліся пра іхнія выбрыкі.
Апоўначы, так казаў нябожчык Пятрок, ён разам з усімі мужчынамі быў, павялі гуртам каня да рэчкі, у тое месца, дзе яна ў возера ўпадае. А ўжо крыгаход пачаўся, лёд трашчаў, што палатно, якое на анучы рвуць. Цёмненька вакол, бойся, што вока на галіне павісне. Пазапальвалі яны квачы з дзёгцем і стоўпіліся на беразе. Душагубец Сыпун загадаў звязаць намазанаму каню ногі не толькі пярэдыія, але і заднія. Сам жа стаў ракам і да вады прыслухоўваецца. Доўга ці не так стаяў ён, я не ведаю, але ж, гаварылі мужчыны, раптам усхапіўся, нібы гадаўка балотная яго ўджаліла, і з усяе сілы піхнуў каня з берага ў прорву рзчкі, на паламаны лёд. Конік і голасу не падаў, як вада яго з’ела. Шчубоўкнуўся ён на пачастунак вадзяніку, каб той (Надзюха зноў залівіста смяецца), прачнуўшыся пасля зімы, не мучыў малую рыбу, не разганяў вялікую, а ўлагодзіўся пачастункам-конікам ды сцярог, аберагаў, прыманьваў з другіх, далёкіх, вод да сябе, гэта значыцца ў нашу рэчку і возера, ёмкіх рыбін.
Калі ж вярнуліся мужчыны з рэчкі, то цалюткую ноч брагу жлукцілі. Пераказвалі, што Сыпун спецыяльна яе зрабіў да таго дня. Дзіва, адкуль Конетоп на той час расчыны ўзяў для бражкі?..»
Надзюха звекавала ў дзеўках. Па маладосці, як гаварылі цяпер ужо старыя жанкі, то была яна на выгляд і не дужа брыдкаю. Куды больш горшых і нягеглых нядайдзіц хлопцы падабралі ў Шышкаўцы, калі не свае, дык з суседніх вёсак ці выпадковыя, наезджыя, якіх было не так і мала. Шышкаўка мясцілася паміж двума райцэнтрамі — Прапойскам і Маластоўкаю. Вось адтуль і набягалі малойцы, падчышчалі ў Шышкаўцы незамужніх, звозілі да сябе, на брукаваныя вуліцы, у святлейшыя хаты. Надзюха ж заставалася жыць з бацькам, па невядомай прычыне абміналі жаніхі дворышча Перазімкаў, як усё роўна там чамярыцы нехта сыпануў.
Сарамацілася напачатку Надзюха, калі яе пагодачкі замуж павыскаквалі, дзецьмі абсыпаліся, а пазней, калі трыццаць гадкоў адгукала, зжылася з думкаю, што прыйдзецца застацца ёй у бацькавай хаце адной-адзінюсенькай. Праўда, у вайну прыбіўся да Надзюхі акружэнец: някідкі такі мужчына, гадоў на дзесяць старэйшы, але руплівы і нязломак. Разам са старым Перазімкам хату за лета ператрэслі, зрабілі новы падрубак пад ніз, на шуллё дубовае паставілі замест падмурка — абнавілі хату. Радавалася Надзюха, цешылася шчасцем. Здавалася, і яе Бог аблашчыў, не забыў, не пакінуў стаптаным быльнягом пры дарозе. Толькі ж прыйшлі савецкія войскі, пагналі немчуру, і знік акружэнец, па сённяшні дзень ад яго і водгаласу няма. Сумавала Надзюха, пісьмы паўсюль пісала, у архівы запыты пасылала, да людзей старых хадзіла, а чалавек быццам скрозь зямлю праваліўся ці, як вада ў чыгунку, на палкім агні выпарыўся і следу не пакінуў. Думала-думала Надзюха і ўрэшце вырашыла, што падмануў яе акружэнец, не сваім імем і прозвішчам назваўся. Калі дайшла розумам Перазімчыха да такой высновы, то і палягчэла на душы, знікла, перагарэла пякучая стрэмка ў сэрцы, лягчэй дыхаць стала і на божы свет глядзець. Не яе, значыць, было гэта шчасце. Пагрэлася крыху душою і целам каля чужога агеньчыка-цяпельца — і досыць. Усяму меру трэба ведаць. Жыццё рэдка дорыць каму адно безагляднае шчасце. Як дзень змяняецца ноччу, так і шчасце — журботаю ды слязамі. Але Надзюха не плакала, здаецца, ніхто з шышкаўцаў не бачыў яе пякучых слёз. Яна, наадварот, стала ўедлівай, з языком, што наточаны серп, а вочы-вужэлкі так і джгалі вакол, выглядвалі, сачылі, прыкмячалі.
IV
Лёнік з бацькам толькі што прыйшлі з лугу, падварочвалі надоечы скошанае сена. Густая, з кветкамі, трава добра падвяла, шархацела пад граблямі, а вакол, у прагрэтым зіхаткім паветры, хмельна пахла зёлкамі, разагрэгым дзёрнам ад купін рудых земляных мурашоў і гаркавай лісготай лазоўніку, які густа і шчодра рос паўз рэчку. Адтуль, ад вады, вецер даносіў да разгарачаных целаў пяшчотныя і лагодныя подыхі прахалоды.
Лёніку здавалася, што ўся гэта шматгранная гама пахаў прынесена ім і бацькам у хату.
— Гаспадынька, ці думаеш карміць парабкаў? — весела гукнуў Сяргей Лозік, Лёнікаў бацька.— Гарачыня на лузе, не прадыхнуць. Калі з дзянёк пастаіць такая пагодзіца, то сена, лічы, у хлеве ўжо ляжыць. Чуеш ты мяне, Маруся?
— Зараз, пачакайце, мужчынкі, дакончу з халаднічком і настаўлю вам яго на стол,— Маруся вызірнула з-за перагародкі кухні.— Папіце пакуль малака, яно ў лядоўні. Толькі дужа не ўлягайце, а то горла прастудзіце. Кажаш, Сяргей, што праз дзень і грэбці можна сена? Во добра было б. Утрох мы хутка ўправімся, і клопат з галавы зляжа. Але забалбагалася я,— перапыніла на хвілінку гамонку жанчына.— Чуць не забылася. Табе, Лёнічак, там на падаконні пісьмо ляжыць. Паштарка нядаўна прынесла.