Гэта сапраўды было так, і гэта здзіўляла Багуновіча: харобры і сумленны чалавек, палкоўнік шчыра служыў рэвалюцыі і баяўся такіх, як Рудкоўскі, як старшыня палкавога камітэта тульскі рабочы Сцяпанаў, нават перад Мірай губляўся, асабліва перад яе «кавалерыйскімі наскокамі» на буржуазную культуру. На думку Багуновіча, яна ў сваёй непрыязні да таго, што было створана праклятымі эксплуататарамі, заходзіла далёка, але ў спрэчцы са старым палкоўнікам заўсёды перамагала; той хітра адступаў на «запасныя пазіцыі» — так Багуновіч называў яго манеўр, які даваў старому магчымасць пацешыць Міру яе перамогай, аднак самому не капітуляваць перад яе перакананнямі. Багуновіча забаўлялі гэтыя ідэйныя спрэчкі маладога і старога, здаваліся нейкай новай гульнёй.
Не сказаць, што Багуновіча запэцканы верашчагінскі эцюд усхваляваў гэтак жа, як Пастушэнку,— гінуць не эцюды! — але ён паважаў парадак і любіў свайго начальніка штаба, таму адразу пайшоў да Рудкоўскага.
Матрос слухаў яго са змрочнай сур'ёзнасцю. Калачык рассыпаў дробны рагаток, як гарох па паркеце, і пры сваім узросце не сядзеў на месцы — як хлапчук, перасаджваўся з аднаго крэсла ў другое, усё роўна што прымяраў, якое зручнейшае. Размова ішла ў бальнай зале палаца, пустой і халоднай, але, на здзіўленне Багуновіча, з чыстым паркетам, амаль не кранутымі шпалерамі — толькі ў адным месцы быў ададраны ладны кавалак жоўтага шоўку, адхапіла нейкая батрачка на кофтачку. Штук дваццаць даволі яшчэ чыстых крэслаў з гнутымі ножкамі, з баронскімі гербамі на спінках — шчыт, меч і галава зубра ці тура (не разабраць на палінялым габелене) на варотах палаца тэўтонскай архітэктуры — стаялі ў роўнай шарэнзе ўздоўж сцяны. Гэтыя крэслы і прымяраў Калачык.
— Мільён за адну карціну? Што ты кажаш? Во, Антошка, нам бы адхапіць адну такую! Во наладзілі б камуну! — «сыпаў гарох» Калачык.
Рудкоўскі не ўсміхаўся — скрывіўся параненым вокам на блазненне старога.
— Каму б ты яе прадаў? Мальвіне Грыўцы? Ці Залману-каравачніку?
З некім з гэтых людзей, мабыць, было звязана нешта смешнае, бо Калачык рагатнуў на поўны голас — ажно адгалоскі ўдарылі ў пустыя сцены, на якіх выразна выдзяляліся прамавугольныя плямы ад знятых карцін. Што гэта за карціны? Дзе яны?
Багуновіч быў тут пры бароне, але ў памяці не захавалася ніводнага палатна. Недзе віселі партрэты продкаў барона. Мабыць, тут. Партрэтаў не шкада. Хоць, безумоўна, каштоўнасць любой карціны ў тым, кім яна напісана, якім мастаком — Бруловым ці нейкім невядомым Шульцам, выканаўцам сямейных партрэтаў.
Рудкоўскі, не выявіўшы ніякай цікавасці да расказу пра мастацкія шэдэўры, пра Рафаэля і Рэпіна, адказаў з грубай іроніяй:
— Што, палкоўнік, баронскага дабра стала шкада? Дык ведай: народнае гэта дабро цяпер.
Пакрыўдзіла Багуновіча гэтая іронія — асабліва «палкоўнік». Але пасля прыйшлося ў Рудкоўскага і Калачыка прасіць сена для батарэйных коней. Пачухалі патыліцы, аднак далі. Цяпер трэба прасіць зноў — і сена для коней, і хлеба для людзей. Калі салдат не накарміць сёння, заўтра, праз тыдзень ад палка застанецца пустое месца, куча металу, якую можна толькі пераплавіць, але якая без людзей не стрымае і аднаго варожага ўзвода.
У палац не хадзілі праз парадны ганак, на ім ляжала гурба снегу. Вецер біўся ў сцяну і ўзнімаў снежны віхор, адзіную сцежку, што вяла да чорнага ходу, да кухні, засыпала снегам, нідзе не было відаць ні душы, як і на перадавой, ні цывільных, ні салдат. Гэтая бязлюднасць зноў-такі амаль спалохала Багуновіча: у мястэчку, за нейкія чатыры вярсты адгэтуль, у немцаў, было даволі людна, адчынены былі крамы, хадзілі не толькі ваенныя, але і цывільныя.
Але калі Багуновіч увайшоў у калідор гаспадарчай часткі палаца, на яго дыхнула жытлом, ды такім, што ажно закружылася галава: з кухні цягнула даўно не чутымі смачнымі пахамі смажанага мяса, свежага хлеба ці блінцоў. Ён рана снедаў, па-салдацку; з'елі з Мірай нішчымную прасяную кашу, выпілі па кубку пахучага кіпятку, чай замянілі травы і самая водарная з траў — багун. (Міра па-дзіцячаму смяялася, калі пачула, што трава гэтая называецца багуном: «Багуновіч п'е багун. Цяпер я знаю, чаму пакахала цябе. Ты так смачна пахнеш».) Пахі з кухні выклікалі амаль балючы прыступ голаду: «закрычаў» страўнік ад спазмаў, пагнала сліну і ажно зазвінела ў галаве. Але розум перамог голад. Багуновіч узлаваўся: у салдат, што нясуць ахову першай лініі, не было снедання, а ў іх, новых гаспадароў маёнтка, такая раскоша! Што гэта — баль пад час чумы? Гаспадары, ліха ім! З'ядуць жывёлу з баронскіх хлявоў — а пасля што? Не, гэта нельга пакінуць так! Няхай яго асудзіць камітэт, рэўком, але варта аднавіць парадак, які існаваў пад час вайны: у прыфрантавой паласе ўлада належала камандзіру часці, якая займала дадзены ўчастак! Ды тут жа сумна ўсміхнуўся са сваёй рашучасці: а якая ў яго ўлада над уласным палком? Аднак... няўжо камунары штодня гатуюць такі абед? Думка гэтая так моцна абурыла яго, што ён з ваяўнічай рашучасцю накіраваўся на кухню: пабачыць усё сваімі вачамі! Рэзка адчыніў дзверы і... сумеўся. На кухні, каля доўгага стала, каля пліты, ад якой дыхала жарам, завіхаліся адны жанчыны, чалавек шэсць; некаторыя маладзейшыя былі без кофтачак — душна! Яны таксама ахнулі, убачыўшы нечаканага госця, пачалі хавацца за печку, закрывацца кофтачкамі. Але адна не збянтэжылася, хоць таксама была без кофтачкі.