Валянцін, па-відаць, зьлёгку захмялеў. Ён стаў гаварыць гучней, шчокі ягоныя паружавелі, а бровы над чорнымі акулярамі высока задраліся, зьмінаючы лоб у гармонік.
— Мы ня ведаем, што адбылося з жыхарамі гэтага мястэчка ў самы момант Наведваньня. Але вось адзін з гэтых жыхароў вырашыў эміграваць. Які-небудзь найзвычайнейшы абывацель. Цырульнік. Сын цырульніка і ўнук цырульніка. Ён пераяжджае, скажам, у Дэтройт. Адкрывае сваю цырульню, і пачынаецца чортава трызьненьне. Ад дзевяноста да дзевяноста васьмі адсоткаў ягонай кліентуры працягам году гінуць: гінуць у аўтамабільных катастрофах, вывальваюцца з вокнаў, выразаюцца гангстэрамі і хуліганамі, тонуць на мелкіх месцах і гэтак далей, і гэтак далей. Мала таго. Колькасьць камунальных катастрофаў у Дэтройце рэзка ўзрастае. У два разы часьцей, чым раней, выбухаюць газавыя калёнкі. У тры з паловай разы часьцей, чым раней, узьнікаюць пажары ад няспраўнасьці электрасеткі. У тры разы павялічваецца колькасьць аўтамабільных аварыяў. У два разы ўзрастае сьмяротнасьць ад эпідэміяў грыпу. Мала таго. Рэзка ўзрастае колькасьць стыхійных бедзтваў у Дэтройце і яго ваколіцах. Аднекуль бяруцца сьмерчы і тайфуны, якіх у горадзе ня бачылі з тысяча сямсот зацёртага году. Раскрываюцца бездані нябесныя, і возера Антарыё, ці Мічыган, або дзе там стаіць Дэтройт, выходзіць зь берагоў… ну і ўсё ў такім родзе. І такія катаклізмы адбываюцца ў любым горадзе, у любой мясцовасьці, дзе селіцца эмігрант з раёнаў Наведваньня, і колькасьць гэтых катаклізмаў прама прапарцыйная ліку эмігрантаў, што пасяліліся ў дадзеным месцы. І заўважце, дзеяньне гэтае аказваюць толькі тыя эмігранты, якія перажылі само Наведваньне. Тыя, што нарадзіліся пасьля Наведваньня, на статыстыку няшчасных выпадкаў ніякага ўплыву не аказваюць. Вы пражылі тут дзесяць гадоў, але вы прыехалі пасьля Наведваньня, і вас без асьцярогі можна пускаць хоць у Ватыкан. Як растлумачыць такое? Ад чаго трэба адмовіцца — ад матэматычнай статыстыкі? Або ад здаровага сэнсу? — Валянцін схапіў куфаль і залпам дапіў рэшткі піва.
Рычард Нунан пачухаў за вухам.
— М-так, — сказаў ён. — Я ўвогуле начуты пра такія рэчы, але я, шчыра кажучы, заўсёды меркаваў, што гэта, мякка кажучы, некалькі перабольшана. Проста патрэбная была падстава, каб забараніць эміграцыю…
Валянцін горка ўсьміхнуўся.
— Нічога сабе падстава! Хто ж такому трызьненьню паверыць? Ну маглі б прыдумаць якія-небудзь эпідэміі… небясьпека распаўсюджваньня непатрэбных чутак… Ці мала што?
Ён упёрся локцямі ў стол і зажурыўся, апусьціўшы твар у далоні.
— Я вам спачуваю, — сказаў Нунан. — Сапраўды, з пункту гледжаньня нашае магутнае пазытывісцкае навукі…
— Ці, скажам, мутагеннае ўзьдзеяньне Зоны, — перапыніў яго Валянцін. Ён зьняў чорныя акуляры і ўтаропіўся на Нунана чорнымі падсьлепаватымі вачыма. — Усе людзі, якія досыць доўга маюць зносіны з Зонай, падвяргаюцца зьменам — як фэнатыпічным, так і генатыпічным. Вы ведаеце, якія дзеці бываюць у сталкераў, вы ведаеце, што бывае з самімі сталкерамі. Чаму? Дзе мутагенны фактар? Радыяцыі ў Зоне ніякай. Хімічная структура паветра і глебы ў Зоне хоць і адрозьніваецца ад навакольнай, але ніякай мутагеннай небясьпекі не прадстаўляе. Што мне ў такіх умовах — у вядзьмарства пачаць верыць? У благое вока? Слухайце, Нунан, давайце вып’ем яшчэ піва. Я нешта разышоўся, каб яно спрахла.
Рычард Нунан, ухмыляючыся, запатрабаваў яшчэ два куфлі піва, потым сказаў:
— Дык вось. Я вам спачуваю, вядома, у вашых мітусеньнях. Але, шчыра кажучы, асабіста мне ажыўшыя нябожчыкі больш б’юць па мазґах, чым нават дадзеныя статыстыкі. Тым больш што дадзеных статыстыкі я ніколі ня бачыў, а нябожчыкаў і бачыў, і нюхаў дастаткова. Хутка на старых могілках нікога не застанецца.
Валянцін легкадумна махнуў рукой.
— А, вашыя нябожчыкі, — сказаў ён. — Упэўніваю вас, што, з пункту гледжаньня дастаткова агульных прынцыпаў, гэтыя жывыя нябожчыкі ня больш і ня менш дзіўная рэч, чым «вечныя акумулятары». Проста «этакі» парушаюць першы прынцып тэрмадынамікі, а нябожчыкі — другі, вось і ўся розьніца. А акрамя таго, усе мы ў нейкім сэнсе пячорныя людзі. Нічога страшнейшага за здань ці ваўкалака ўявіць сабе ня можам. А па-мойму, парушэньне прынцыпу прычыннасьці значна больш страшная рэч, чым цэлыя статкі прывідаў… і ўсякіх там пачвараў Рубінштэйна… ці Валенштэйна?
— Франкенштэйна…
— Так, вядома, Франкенштэйна. Мадам Шэлі. Жонка паэта. Або дачка. — Ён раптам засьмяяўся. — Ведаеце, у гэтых вашых нябожчыкаў ёсьць адна цікавая ўласьцівасьць. Аўтаномная жыцьцяздольнасьць. Можна ў іх, напрыклад, адрэзаць нагу, і нага будзе хадзіць… гэта значыць жыць асобна. Без усялякіх фізыялягічных раствораў. Дык вось, нядаўна даставілі ў інстытут аднаго незапатрабаванага нябожчыка. Н-ну, прэпаравалі яго… Гэта мне лябарант Бойда распавядаў. Аддзялілі правую руку для нейкіх там патрэбаў, прыходзяць другога ранку, глядзяць — а яна дулю паказвае… — Валянцін зарагатаў. — Як вам? І так дагэтуль. То расьцісьне пальцы, то зноў складзе. Як вы думаеце, што яна гэтым хоча сказаць?