— Ніколі я ня думаў, — казаў Арчыбальд з рахманым зьдзіўленьнем у голасе, — нават уявіць сабе ня мог… Я ведаў, вядома… Сьмерць, агонь, жалеза… але вось такое!.. Як жа мы з вамі назад пойдзем?
Рэдрык ня слухаў яго. Тое, што кажа гэты чалавек, цяпер ня мела ніякага значэньня. Гэта і раней ня мела ніякага значэньня, але раней ён быў чалавекам. А цяпер гэта… так, гаворачая адмычка. Хай гаворыць.
— Памыцца бы, — з тугою прамовіў Арчыбальд, азіраючыся. — Хоць бы твар спаласнуць…
Рэдрык разгублена зірнуў на яго, убачыў зьліплае, лямцаватае валосьсе, выпацканы падсохлай сьлізьзю твар са сьлядамі пальцаў і ўсяго яго, пакрытага коркай растрэсканага бруду, і не адчуў ані жалю, ані спагады, нічога. Гаворачая адмычка. Ён адвярнуўся. Наперадзе расьсьцілалася маркотная, як закінутая будаўнічая пляцоўка, прастора, засыпаная вострым друзам, зацярушаная белым пылам, залітая сьляпучым сонцам, нясьцерпна белая, гарачая, сухая, мёртвая. Далёкі край кар’еру, таксама асьляпляльна белы, быў ужо бачны адсюль і здаваўся з гэтай адлегласьці цалкам роўным і стромым, а бліжні край адзначаўся россыпам буйных абломкаў, і спуск быў там, дзе з-за адломкаў чырвонай плямай выдзялялася кабіна экскаватара. Гэта быў адзіны арыентыр. Трэба было ісьці прама на яго, паклаўшыся на звычайнае шанцаваньне.
Арчыбальд раптам прыўзьняўся, сунуў руку пад фургон і выцягнуў адтуль іржавую кансэрвавую бляшанку.
— Глядзіце-ка, містэру Шугарце, — сказаў ён, ажывіўшыся. — Гэта ж, напэўна, бацька пакінуў… і яшчэ там ёсьць…
Рэдрык не адказаў. Гэта ты дарма, падумаў ён. Лепш бы табе зараз пра бацьку ня ўзгадваць, лепш бы табе зараз памоўчваць. А зрэшты, усё роўна. Ён падняўся і засыкаў ад болю, бо ўся вопратка прыклеілася да цела, да абпаленай скуры, і цяпер штосьці там унутры пакутліва ірвалася, аддзіралася, як засохлыя бінты ад раны. Арчыбальд таксама падняўся і таксама засыкаў, закрактаў і пакутліва паглядзеў на Рэдрыка — відаць было, што яму вельмі хочацца паскардзіцца, але ён не наважаецца. Ён толькі сказаў здушаным голасам:
— А можна мне зараз яшчэ разок глынуць, містэру Шугарце?
Рэдрык схаваў за пазуху біклагу, якую трымаў у руцэ, і сказаў:
— Чырвонае бачыш паміж камянямі?
— Бачу, — сказаў Арчыбальд і ўздыхнуў.
— Прама на яго. Пайшоў.
Арчыбальд са стогнам пацягнуўся, выпростваючы плечы, увесь скрывіўся і, азіраючыся, прамовіў:
— Памыцца б хоць трошкі… Прыклеілася ўсё…
Рэдрык моўчкі чакаў. Арчыбальд безнадзейна паглядзеў на яго, паківаў і рушыў быў, але тут жа спыніўся.
— Заплечнік… — сказаў ён. — На заплечнік забыліся, містэру Шугарце!
— Марш! — сказаў Рэдрык.
Яму не хацелася ні тлумачыць, ні хлусіць, ды й сэнсу ў гэтым не было. І так пойдзе. І Арчыбальд пайшоў. Пабрыў, прыгорбіўшыся, валочачы ногі, спрабуючы ададраць з твару моцна прысохлы бруд, зрабіўшыся маленькім, жаласным, худым, як мокрае кацяня. Рэдрык рушыў сьледам, і як толькі ён выйшаў зь ценю, сонца апаліла яго і асьляпіла, і ён прыкрыўся далоньню, шкадуючы, што не захапіў цёмных акуляраў. Ад кожнага кроку ўзьлятала воблачка белага пылу, пыл вісеў у паветры і садзіўся на чаравікі, ён сьмярдзеў, дакладней, гэта ад Арчыбальда сьмярдзела, ісьці сьледам было немагчыма, і не адразу Рэдрык зразумеў, што сьмярдзіць больш за ўсё ад яго самога. Пах быў гідкі, але нейкі знаёмы, гэта ў горадзе так сьмярдзела ў тыя дні, калі паўночны вецер нёс дымы ад заводу. І ад бацькі гэтак жа сьмярдзела, калі ён вяртаўся дахаты — велізарны, змрочны, з чырвонымі шалёнымі вачыма, і Рэдрык сьпяшаўся забрацца куды-небудзь у далёкі кут і адтуль глядзеў, як бацька зьдзірае зь сябе і шпурляе ў рукі маці працоўную куртку, зьдзірае зь велізарных ног вялізныя стаптаныя чаравікі, пакідае іх на падлозе, а сам у адных шкарпэтках ліпка шлёпае ў душ і доўга вухкае там, з трэскам пляскаючы сябе па мокрых цялёсах, грыміць тазамі, нешта бурчыць сабе пад нос, а потым раве на ўсю кватэру : «Марыя! Заснула?..». Трэба было дачакацца, пакуль ён памыецца, сядзе за стол, дзе ўжо стаіць чвэртачка, і глыбокая талерка з густым супам, і слоік з кетчупам, дачакацца, пакуль ён спустошыць чвэртачку, даесьць суп, рыгне і возьмецца за мяса з бобам, і вось тады можна было выбірацца на сьвет, залазіць да яго на калені і пытацца, якога майстра ці якога інжынэра ён утапіў сёньня ў купарваснай аліве…