Post malpli ol du oni povus teorie uzi unu-nombron, sed pro la ĉeesto de du oni uzas ĉiam multe-nombron: En malpli ol du horoj mi revenos.
Nul kaj malpli
Kiam nul (§23.1.1) estas uzata kiel nombra priskribo (§23.1.2), oni povas heziti, ĉu uzi unu-nombron aŭ multe-nombron, ĉar nul estas nek unu, nek pluraj. Oficiala regulo ne ekzistas. Oni povas rezoni en du manieroj:
Aŭ oni uzas J nur por nombroj super unu, do ne por ekz. nul aŭ 0,5.
Aŭ oni uzas J por ĉiuj (pozitivaj) nombroj krom ekzakte unu, do ankaŭ por nul kaj por nombroj inter nul kaj unu, ekz. 0,5.
Ambaŭ aliroj estas egale logikaj:
Post tio restos nul homo(j). Ĉi tia uzado de nul aperas preskaŭ nur en poezio k.s. Normale oni dirus neniu homo (aŭ neniuj homoj).
Mi aĉetis nul komo kvin kilogramo(j) n da rizo.
Negativajn nombrojn oni traktas same kiel la respondajn pozitivajn nombrojn:
En Laponujo -40 (minus kvardek) celsiaj gradoj ne estas nekutima temperaturo.
La akvo estas malvarma je minus nul komo du grado(j).
Restas al li minus unu eŭro. Tio signifas, ke li ŝuldas unu eŭron.
Neniu, neniuj, ĉiu, ĉiuj
Kaj neniu kaj neniuj (§15.1) principe egalas al nul, sed neniu estas grama- tike unu-nombra, dum neniuj estas multe-nombra:
Neniu homo estas perfekta.
Neniuj homoj estas perfektaj.
Kaj ĉiu kaj ĉiuj (§15.1) principe estas laŭsence iel multe-nombraj, sed ĉiu estas gramatike unu-nombra, dum ĉiuj estas multe-nombra:
Ĉiu homo estas mortema.
Ĉiuj homoj estas mortemaj.
Onoj
Ĉe ON (§38.2.27)-vortoj oni uzas unu-nombron, kiam temas pri unu ono, kaj multe-nombron, kiam estas pli ol unu ono:
Nu, kio estos, se almenaŭ unu duono de tio, kion li parolis, estas vero? Rz50
Du duonoj faras unu tuton! FA3 73
Li trinkis duonan litron da lakto. = ...unu duonan litron..., ...unu duonon de litro...
Ni disiĝas kiel duonaj parencoj. BV17 La A-vorto duonaj havas J-finaĵon, ĉar ĝia ĉefvorto, parencoj, havas J-finaĵon.
9. Difiniloj
Difiniloj estas specialaj vortoj, kiujn oni metas antaŭ O-vorta frazparto por difini la identecon de la afero:
La plej grava difinilo estas la difina artikolo la (§9.1).
Aliaj difiniloj estas tabelvortoj je U, A kaj ES, posedaj pronomoj,
ambaŭ, kaj unu (§9.2).
Iafoje oni uzas pli ol unu difinilon (§9.3). 9.1. Difina artikolo — la
Oni povas diri, ke en tiaj okazoj temas pri du frazpartoj. La unua estas la propra nomo, kaj la dua estas mallongigita apudmeto (§25.3): Karolo, la kvina reĝo kun tiu nomo / Luizo, la dek-kvara reĝo kun tiu nomo / Vilhelmo, la silentema reĝo / Timuro, la lama sultano.
En poezio oni ofte uzas la en nenormalaj manieroj. Oni ekz. metas A- vortojn antaŭ la (§10.1), aŭ uzas la kune kun poseda pronomo (§9.2). Tia nenormala uzo povas iafoje esti arta, sed oni ne tro malproksimiĝu de la ordinaraj reguloj.
En la Fundamenta Gramatiko estas skribite, ke personoj, por kiuj la uzado de la artikolo prezentas malfacilaĵon, povas tute ĝin ne uzi. Tiu permeso val- idas nur por komencantoj.
Malpermesoj de la
En kelkaj okazoj simplaj reguloj malpermesas la:
Ne uzu la ĉe frazparto, kiu havas alian difinilon (§9.2). Aliaj difiniloj estas la posedaj pronomoj, la tabelvortoj je U, A kaj ES, la vorteto ambaŭ, kaj duondifina unu:
Mia dorso doloras. Ne: *La mia dorso doloras.*
Tiu domo estas granda. Ne: *La tiu domo estas granda.*
Ĉiuj gastoj jam venis. Ne: *Ĉiuj la gastoj jam venis.*
Mi ŝatas ĉiajn legomojn. Ne: *Mi ŝatas la ĉiajn legomojn. *
Kies gasto mi estas, ties feston mi festas. Ne: *La kies gasto... la ties festo... *
Mi legis ambaŭ librojn. Ne: *Mi legis la ambaŭ librojn.*
Ne uzu la ĉe vorto, kiu per si mem estas propra nomo:
Pasintjare mi vojaĝis al Kanado. Ne diru: *...al la Kanado.*
Kie estas Francisko? Ne diru: *Kie estas la Francisko?*
Sed ĉe ordinaraj vortoj, kiuj fariĝis propraj nomoj, oni normale ja uzas la (§9.1.6).
Ne uzu la ĉe la frazrolo alvoko (§12.1.2):
Kelnero, alportu al mi glason da biero! Ne diru: *La kelnero, ...*
Individuaĵo aŭ speco
La uzo de la tre dependas de tio, ĉu oni parolas pri certa individuaĵo (§9.1.2), aŭ oni parolas ĝenerale pri speco (§9.1.4).
9.1.2. La — individuaĵoj
Kiam temas pri individuaĵoj (ne pri speco), la signifas, ke la parolanto supozas, ke la alparolato konas la aferon. La tiam signifas pli-malpli "vi scias, pri kiu(j) mi parolas".
Foresto de la (aŭ alia difinilo) signifas, ke la parolanto supozas, ke la alparolato ne konas la aferon. Manko de difinilo signifas pli-malpli "vi ne
scias, pri kiu(j) mi parolas". Manko de difinilo povas ankaŭ signifi, ke la identeco ne gravas.
Neuzo de la estas do same grava kiel uzo de la. Ekzemploj
La rozo apartenas al Teodoro. FE 5 La parolanto supozas, ke la aŭskult- anto povas kompreni, pri kiu rozo temas.
Al Teodoro apartenas rozo. Nun temas pri rozo, kiun la aŭskultanto ne konas.
La infanoj kolektis florojn. La aŭskultanto ne scias, pri kiuj individuaj floroj temas.
La infanoj kolektis la florojn. Ili kolektis tiujn florojn, kiujn la aŭskult- anto konas.