Ŝi ne malvolonte ŝanĝus lin je nova amanto. BV 36 Por ricevaĵo post inter- ŝanĝo oni uzas normale kontraŭ (§12.3.4.8).
Mi povas kalkuli je la helpo de multaj geamikoj. = En miaj kalkuloj (= planoj) mi povas inkluzivi la pretecon de multaj geamikoj helpi min. Ankaŭ eblas diri ...kalkulipri la helpo....
Je mia miro la afero sukcesis. = La afero sukcesis, kio mirigis min.
Je Jupitero! Distrumpetu alarmon! En ĉi tiaj alvokoj de supera potenco oni uzas ankaŭpro (§12.3.6.11) kaj per (§12.3.6.7).
Objekto
Iuj eksperimente uzas je por indiki rektan objekton, kiam la rekta objekto estas io, kio ne povas havi N-finaĵon, aŭ al kio oni malemas aldoni N-finaĵon (§12.2.2), kvazaŭ renversante la regulon, ke oni povas uzi N-finaĵon anstataŭ je (§12.2.6): Li amas je Elisabeth. (= Li amas Elisabeth-on.) Ĉu vi legis je "Centjaroj da soleco"? (= Ĉu vi legis la libron "Centjaroj da sol- eco"?) Tio estas nenorma uzo de je. Komparu kun la neoficiala objekta rol- vorteto *na*° (§19).
12.3.2. De
La rolvorteto de havas tre multajn signifojn. La signifo dependas interalie de tio, al kio de rilatas. Pro tiu multsignifeco povas iafoje ekesti malklaraĵoj. Tiam oni povas aldoni diversajn klarigajn esprimojn, aŭ elekti alian rol- vorteton.
Legu ankaŭ pri elektado inter de kaj da en §12.3.3.2, kaj pri de kiel nuancilo de nombraj kaj kvantaj vortoj en §23.6.
12.3.2.1. De rilate al verbo Formovo
Kiam de rekte rilatas al verbo, ĝi normale montras lokon, kie komenciĝas movo:
Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. FE 9 La moviĝo komenc- iĝis ĉe la avo, iris for de li, kaj direktiĝas nun al la onklo.
La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. FE 39
Mi saltadis la tutan tagon de loko al loko. FE40
Mi volis lin bati, sed li forkuris de mi. FE18
Por klareco oni povas je bezono uzi for de aŭ disde: La polico prenis la ŝtel- itan monon for de la rabisto / disde la rabisto. Se oni dirus: ...la ŝtelitan monon de la rabisto, oni povus eble pensi, ke temas pri apartena de (§12.3.2.3): "...la ŝtelitan monon, kiu apartenis al la rabisto."
Origino
Rilate al verbo, de povas montri originon, kio estas simila al formovo:
De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. FE9
Saĝa filo lernas de la patro. SS13
La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. FE 36 Izraelo estas ilia prapatro.
Donu al mi manĝi de ĉi tiu ruĝa kuiraĵo. Gn 25
Kaŭzo
Rilate al verbo, de povas montri kaŭzon, ĉar kaŭzo similas al origino:
Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. FE39 = ...pro timo... pro honto.
Mi eksaltis de surprizo. FE40
Por kaŭzo oni tamen normale uzas pro (§12.3.6.11) kaj iafoje el (§12.3.5.2).
Malsimileco k.t.p.
Rilate al verbo, de povas montri malsimilecon, distingon, apartecon, mal- proksimecon, disecon:
Per kio diferencas via amato de aliaj amatoj? AK 5Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj! FA1107
Kial Vi kaŝas Vian vizaĝon de mi? Ps 88
Nun mi iom liberiĝis de la plej urĝaj el miaj kolektiĝintaj laboroj. L1184
Trankviliĝu de l' batado, ho mia kor'! FK 303
Tempo
Rilate al verbo, de povas montri la komencan momenton de daŭra ago aŭ stato:
Tempa de povas stari antaŭ esprimo de tempopunkto:
Li laboras de la sesa horo matene.
Ŝi tion kapablas de la naskiĝo.
Mi sciigas, ke de nun la ŝuldoj de mia filo ne estos pagataj de mi. FE 24
De la mateno mi nenion manĝis. Rz13 Mi laste manĝis en la mateno. La vorto mateno estas ĉi tie uzata por tempo punkto, kvankam mateno ja havas daŭron.
Tempa de povas stari ankaŭ antaŭ esprimo de tempodaŭro. Tiam la daŭro de la tempa esprimo kaj la daŭro de la verba ago/stato komenciĝas pli-malpli samtempe:
Nur de ses monatoj mi scias la veron. BV 74 La sciado komenciĝis en la komenco de la sesmonata periodo.
Mi konas lin de longa tempo. FA2 94
Ĝi komencas sian ekzistadon nur de hodiaŭ. OV111
Por montri klare, ke temas pri tempo, kaj por pli precize montri la tempan nuancon, oni povas uzi ekde aŭ de post:
ekde = "de la komenco de" de post = "de la fino de"
Se temas pri tempopunkto, apenaŭ estas diferenco inter ekde kaj de post, sed se temas pri tempodaŭro, la diferenco estas ja granda: de post ŝia vivo = ekde ŝia morto.
Ekde ŝia vizito li ŝajnas multe pli feliĉa.
Mi promesas ekde hodiaŭ ne fumi plu.
Multe ŝanĝiĝis de post tiu tempo, kiam ni kiel infanoj ludis unu kun la alia. FA3143
Estis tre gaje de post la subiro de la suno en la daŭro de la tuta nokto, dum la plenluno disvastigis lumon preskaŭ tagan. FA3128